Hoạt động chất vấn là một trong những hoạt động rất quan trọng của HĐND, thể hiện tính quyền lực của cơ quan nhà nước ở địa phương; thể hiện tinh thần, trách nhiệm, kỷ năng của “người đại biểu” đối với cử tri và nhân dân, là nơi để đại biểu HĐND thay mặt cử tri của mình để phản ánh những bức xúc, bất cập trong tổ chức, hoạt động cũng như trong việc thực thi các chính sách của các cơ quan nhà nước ở địa phương.

Đồng chí Trần Thị Minh Nguyệt - Phó Trưởng ban Văn hóa - Xã hội HĐND tỉnh Thừa Thiên Huế phát biểu tại hội nghị

Chất vấn là công cụ giám sát của HĐND và đại biểu HĐND. Chất vấn không phải là việc "bới lông tìm vết", hoặc chỉ trích người bị chất vấn mà thực chất là làm rõ những bức xúc, những điều cử tri quan tâm, phân định được nguyên nhân của vấn đề, quy trách nhiệm thuộc về cá nhân hay tổ chức nào và cùng tìm ra giải pháp chứ không chỉ đơn thuần để nắm thêm thông tin. Thông qua chất vấn và trả lời chất vấn, cử tri có thêm cơ sở để đánh giá được trách nhiệm của các cấp, ngành, đặc biệt là những “tư lệnh ngành” trả lời công khai trước công chúng có thực sự cầu thị, dám nhận, tự chịu trách nhiệm và quyết tâm khắc phục, sửa chữa những hạn chế, tồn tại vừa qua hay không. Qua đây cử tri sẽ thấy rõ tâm huyết, trình độ, kỷ năng hoạt động của người đại biểu nhân dân mà mình đã tín nhiệm bầu ra; đồng thời giúp đại biểu HĐND có cơ sở đánh giá, bỏ phiếu tín nhiệm đối với các chức danh do HĐND bầu. Qua hoạt động chất vấn, các cấp ủy và các cơ quan nhà nước sớm phát hiện, có giải pháp chỉ đạo và tổ chức khắc phục kịp thời những hạn chế thiếu sót trong tổ chức thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình, trong thực thi pháp luật ở địa phương, trong phục vụ nhân dân, góp phần quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội và giữ vững an ninh - chính trị, trật tự an toàn xã hội ở địa phương.

Kết quả của hoạt động chất vấn, trả lời chất vấn và việc thực hiện lời hứa trong trả lời chất vấn là vấn đề được nhiều đại biểu, cử tri và dư luận quan tâm. Các phiên chất vấn đều được truyền hình, phát thanh trực tiếp trên các phương tiện thông tin đại chúng nên cử tri có điều kiện theo dõi.

Thực tế thời gian qua, chất lượng các phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp của HĐND tỉnh Thừa Thiên Huế khóa VI có nhiều chuyển biến tích cực. Tại các kỳ họp HĐND, thời gian dành cho hoạt động chất vấn đã nhiều hơn trước, được truyền hình và phát thanh trực tiếp trên các phương tiện nghe nhìn của địa phương, được cử tri và nhân dân trong tỉnh quan tâm theo dõi và đánh giá cao.

Để phiên chất vấn có chất lượng, đạt hiệu quả cao, đáp ứng lòng mong đợi của cử tri, Thường trực HĐND tỉnh Thừa Thiên Huế luôn tổ chức thực hiện tốt các công việc sau đây:

Thứ nhất, xác định rõ mục đích, yêu cầu, nội dung cần chất vấn thông qua việc lắng nghe, thu thập thông tin, ý kiến cử tri khi thực hiện các hoạt động giám sát, tiếp xúc cử tri, tiếp công dân của đại biểu HĐND để chọn lọc những vấn đề trọng tâm cần chất vấn. Văn phòng gửi phiếu ghi câu hỏi chất vấn và tập hợp các câu hỏi của đại biểu để báo cáo Thường trực HĐND tỉnh.

Thứ hai, Thường trực HĐND tỉnh cùng lãnh đạo các Ban xem xét và chọn lọc những câu chất vấn có nội dung cụ thể, liên quan đến nhiều đối tượng và là vấn đề bức xúc của cử tri như: công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư đối; công tác thực hiện các dự án theo quy hoạch nhưng chậm tiến độ, thi công kéo dài gây khó khăn trong sinh hoạt người dân và thất thoát, lãng phí; thu hồi đất rừng để giao cho nhân dân sản xuất, vấn đề về ô nhiễm môi trường, tình hình khai thác cát sạn,... gửi đến UBND tỉnh để phân công các ngành liên quan chuẩn bị nội dung trả lời chất vấn.

Thứ ba, căn cứ vào thời lượng dành cho phiên chất vấn, số lượng câu hỏi, Chủ tọa/Thường trực sẽ điều hành linh hoạt, trong đó luôn dành thời gian cho việc đối thoại giữa người chất vấn và người trả lởi chất vấn, đây là yếu tố quan trọng làm cho phiên họp sinh động thu hút cử tri theo dõi, nhưng vẫn tập trung vào nội dung chính, làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm, giải pháp khắc phục. Ở mỗi kỳ họp, Chủ tọa bố trí thời lượng để khoảng 5 – 6 đại biểu trực tiếp chất vấn và trả lời chất vấn tại hội trường (truyền hình trực tiếp trên sóng TRT); những câu hỏi chất vấn có nội dung hẹp, ít bức xúc,… thì yêu cầu các cơ quan chuyên môn trả lời trực tiếp với đại biểu chất vấn bằng văn bản. Kết thúc phiên chất vấn và trả lời chất vấn, chủ tọa kỳ họp kết luận về những nội dung đạt được và chưa đạt được trong phiên chất vấn. Đồng thời đề nghị Chủ tịch UBND tiếp thu chung và trình bày làm rõ thêm một số nội dung có liên quan trong phiên chất vấn. Đối với những câu hỏi nêu thêm của đại biểu ngay tại kỳ họp, nếu chưa thể trả lời ngay, chủ tọa kỳ họp sẽ yêu cầu các đơn vị có liên quan trả lời bằng văn bản đến đại biểu chất vấn và Thường trực HĐND tỉnh.

Thứ tư, tại kỳ họp cuối năm, Thường trực HĐND tỉnh luôn đề nghị UBND tỉnh và các ngành chức năng báo cáo việc thực hiện nội dung trả lời chất vấn đã nêu ra tại các kỳ họp trước để HĐND tỉnh xem xét, đánh giá việc thực hiện lời hứa của người được chất vấn. Đây được xem là một cách thức theo đuổi đến cùng nội dung trả lời chất vấn nhằm nâng cao trách nhiệm của người trả lời chất vấn trong việc thực hiện lời hứa của mình. Đây cũng là một kênh thông tin để Thường trực, các Ban HĐND tỉnh xem xét khi xây dựng chương trình giám sát của mình trong năm tiếp theo.

Ví dụ như tại kỳ họp thứ 2, HĐND tỉnh các đại biểu HĐND tỉnh đã chất vấn về tình trạng vi phạm pháp luật trong quản lý, khai thác cát, sỏi làm vật liệu xây dựng trên sông Hương, đây là vấn đề được lãnh đạo và đông đảo cử tri hết sức quan tâm, gây nhiều bức xúc trong dư luận của cộng đồng dân cư. Vì vậy, qua nắm bắt tình hình thực tế và trên cơ sở ý kiến chỉ đạo của đồng chí Chủ tịch HĐND tỉnh về việc tổ chức giám sát kết quả thực hiện trả lời chất vấn về vấn đề này. Ban Kinh tế và Ngân sách HĐND tỉnh đã tiến hành giám sát việc thực hiện các nội dung trả lời chất vấn ở các cơ quan, đơn vị, địa phương và đã kiến nghị UBND tỉnh xây dựng trình HĐND tỉnh Đề án Quy hoạch khai thác cát, sỏi xây dựng trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 để sớm ban hành làm cơ sở cho công tác quản lý việc khai thác cát, sỏi làm vật liệu xây dựng. Tại kỳ họp chuyên đề lần thứ nhất, ngày 10/4/2012, UBND tỉnh đã trình HĐND tỉnh xem xét thông qua Nghị quyết số 02/2012/NQ-HĐND về việc Quy hoạch khai thác cát, sỏi xây dựng trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030).

Qua 10 kỳ họp thường kỳ từ đầu nhiệm kỳ đến nay, trừ kỳ họp thứ nhất tập trung cho công tác nhân sự HĐND và UBND, còn lại 9 kỳ họp đều có hoạt động chất vấn. Đã có 60 câu hỏi chất vấn của 16 lượt đại biểu đối với Chủ tịch UBND tỉnh, thủ trưởng các cơ quan chuyên môn và nội chính tỉnh. Trung bình có 7 câu hỏi/kỳ họp, riêng kỳ họp thứ 6 có đến 11 câu hỏi chất vấn. Các câu hỏi chất vấn đã được đại biểu nghiên cứu sâu, nội dung chất vấn rõ ràng, đúng đối tượng, đúng trọng tâm, sát với thực tế và được đông đảo cử tri quan tâm. Nội dung các đại biểu chất vấn bao quát trên 30 lĩnh vực, nhưng tập trung nhiều nhất vào các vấn đề như bảo tồn, phát huy di sản văn hóa Huế (07 câu); công tác thủy lợi, thủy điện (04 câu); công tác qui hoạch, thực hiện các qui hoạch (03 câu); chỉnh trang đô thị (03 câu); cấp GCN QSDĐ và tài sản trên đất (03 câu); tình hình khai thác khóang sản, cát sạn (02 câu); ô nhiễm môi trường (02 câu); công tác CCHC và kỷ cương hành chính (02 câu),…Trên cơ sở câu hỏi chất vấn được Thường trực HĐND gửi đến, UBND tỉnh đã giao cho các cơ quan chuyên môn nghiên cứu, tham mưu nội dung trả lời kịp thời gian theo qui định. Nội dung trả lời chất vấn tại kỳ họp hoặc trả lời bằng văn bản cho đại biểu có câu hỏi chất vấn … Các câu hỏi chất vấn đã được trả lời và có hướng giải quyết, triển khai trong thực tiễn, tạo niềm tin cho cử tri, góp phần nâng cao vị thế của HĐND và các đại biểu dân cử.

Từ thực tế cho thấy, hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn của HĐND tỉnh còn những hạn chế nhất định: Một số đại biểu còn có tâm lý nể nang, ngại va chạm nên chưa tham gia trong hoạt động chất vấn; việc nêu câu hỏi chất vấn chủ yếu vẫn do các đại biểu chuyên trách, trong số các câu hỏi chất vấn thì có đến 24 câu do các đại biểu chuyên trách nêu ra (chiếm 40%). Một số chất vấn của đại biểu nội dung chỉ xoay quanh vấn đề ở một địa phương, ngành mình, thiếu tính khái quát, phổ biến. Có đại biểu nêu câu hỏi chất vấn còn chung chung, không đi vào vấn đề một cách trực diện; chưa tiếp vấn, truy vấn đến cùng để làm sáng tỏ nội dung cần chất vấn. Có đại biểu rất tích cực chất vấn nhưng câu hỏi lại thiếu trọng tâm, không đúng đối tượng; nhiều vấn đề bức xúc, cử tri quan tâm vẫn chưa được các đại biểu đưa ra trong các phiên chất vấn. Việc theo dõi, giám sát thực hiện lời hứa của người được chất vấn chưa thật chặt chẽ đã làm giảm hiệu lực, hiệu quả hoạt động chất vấn tại kỳ họp. Một vài cơ quan hữu quan khi trả lời chất vấn còn chung chung, lòng vòng, né tránh trách nhiệm; chưa đi sâu trả lời vào trọng tâm vấn đề đại biểu chất vấn, chưa làm rõ nguyên nhân, thực trạng, giải pháp khắc phục những tồn tại hoặc nếu có cũng chưa xác định được lộ trình, các mốc thời gian cụ thể,… Hoạt động chất vấn giữa hai kỳ họp chưa được thực hiện trên thực tế.

Hiện nay, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 thay thế Luật tổ chức HĐND và UBND năm 2003, có hiệu lực từ 01/01/2016  tiếp tục được khẳng định và làm rõ hoạt động chất vấn của HĐND ở các Điều 87, Điều 96 và Điều 104. Thêm vào đó, sắp tới, Quốc hội sẽ thông qua Luật giám sát của Quốc hội và HĐND,... Đây là những cơ sở pháp lý vững chắc, giúp cho họat động chất vấn của đại biểu Quốc hội, HĐND ngày càng hiệu quả hơn, đặc biệt trong nhiệm kỳ 2016 - 2021. Để nâng cao chất lượng chất vấn và trả lời chất vấn, chúng ta cần quan tâm mấy vấn đề sau:

Một là, Với vai trò chủ thể chất vấn đại biểu HĐND cần nâng cao hơn nữa năng lực, trách nhiệm và không ngừng rèn luyện, bồi dưỡng kỹ năng chất vấn. Khi tham gia chất vấn, đại biểu phải chọn vấn đề có tính bức xúc, thiết thực, liên quan trực tiếp đến đời sống, xã hội... và có tầm ảnh hưởng lớn, được đông đảo cử tri và nhân dân quan tâm; trong đó quan tâm đặc biệt trước những vấn đề mà cử tri tại địa bàn bầu cử của mình quan tâm. Để có thông tin thiết thực phục vụ hoạt động chất vấn, đại biểu cần tham gia đầy đủ các cuộc TXCT; đại biểu là thành viên các ban HĐND phải tích cực tham gia các đợt giám sát, thẩm tra của Ban, đây là việc làm mang tính bắt buộc được qui định trong Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015.

Đại biểu HĐND cần nghiên cứu kỹ nội dung cần chất vấn, khả năng thực thi của các cơ quan chuyên môn, UBND và các ngành trong việc trả lời, giải trình các nội dung mà chất vấn yêu cầu. Đồng thời đại biểu cũng cần dành một thời gian thỏa đáng để nghiên cứu kỹ hệ thống các văn bản liên quan đến nội dung cần chất vấn, nắm rõ chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền giải quyết của từng cấp, ngành để đưa ra những câu hỏi, kiến nghị sát thực, đúng địa chỉ. Bên cạnh đó, đại biểu HĐND cần chuẩn bị thêm các bằng chứng thực tiễn khác (như báo cáo, số liệu, hình ảnh, băng đĩa, vật chứng,…) để khi cần thiết có thể truy vấn đến cùng để làm sáng tỏ sự việc và quy rõ trách nhiệm.

Hai là, Đối với người trả lời chất vấn phải hiểu rõ mình đang trả lời cho hàng ngàn cử tri chứ không phải chỉ trả lời cho cá nhân đại biểu chất vấn mình. Nội dung trả lời phải đúng trọng tâm, súc tích, đưa ra những cơ sở để chứng minh nếu nội dung chất vấn không đúng hoặc chỉ đúng một phần. Người trả lời chất vấn phải tiếp thu nghiêm túc, có thái độ thiện chí, cầu thị, làm rõ trách nhiệm cá nhân, trách nhiệm tập thể. Nếu hứa giải quyết vấn đề nào đó cần nêu rõ phương án, lộ trình, thời gian thực hiện cụ thể để đại biểu giám sát. Và nhất thiết, người trả lời chất vấn phải đúng thẩm quyền theo quy định của pháp luật.

Ba là, Phải quán triệt cho cán bộ, các ngành, các cấp, nhận thức đúng đắn về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của đại biểu HĐND theo quy định của pháp luật, nhất là quyền chất vấn, để mọi người có cách nhìn đúng đắn về hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND, tránh kỳ thị, mâu thuẫn qua chất vấn, khắc phục tình trạng nể nang, ngại va chạm; giúp cho đại biểu an tâm thực hiện quyền chất vấn của mình.

Bốn là, Làm tốt công tác chuẩn bị các nội dung dự kiến đưa ra chất vấn tại kỳ họp, đây là khâu quan trọng nhất, quyết định sự thành công của phiên chất vấn. Trước kỳ họp, Thường trực HĐND phải chủ động phối hợp với UBND, Ban Thường trực Ủy ban MTTQVN tỉnh, các Ban HĐND tỉnh và các cơ quan chuyên môn của tỉnh chuẩn bị đầy đủ, chất lượng các nội dung của kỳ họp để gửi tới các đại biểu HĐND tỉnh theo quy định. Thông qua nghiên cứu các báo cáo hoạt động của HĐND, UBND; các đề án, tờ trình và báo cáo thẩm tra của các Ban HĐND; báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri; báo cáo tổng hợp ý kiến nhân dân tham gia xây dựng chính quyền của Ban Thường trực Ủy ban MTTQVN tỉnh,... các đại biểu HĐND tỉnh có cơ sở lựa chọn các nội dung đem ra chất vấn.

Năm là, Tăng cường giám sát chặt chẽ việc thực hiện “lời hứa” của người trả lời chất vấn. Đây là vấn đề hết sức quan trọng, bởi hiệu quả của hoạt động chất vấn, trả lời chất vấn tại các kỳ họp của HĐND được thể hiện ở việc tiếp thu, sớm khắc phục những tồn tại, hạn chế của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Qua đó sẽ thấy được các giải pháp đưa ra tại phiên chất vấn được tổ chức triển khai trong thực tiễn như thế nào. Đối với trường hợp không thực hiện hoặc thực hiện không nghiêm túc, Thường trực HĐND kịp thời đôn đốc, nhắc nhở góp phần tạo niềm tin cho cử tri và uy tín của HĐND.

Sáu là, Kiến nghị quan tâm tăng tối đa đại biểu chuyên trách có trình độ chuyên môn và năng lực thực tiễn, tăng đại biểu khối Mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội; giảm đại biểu là cán bộ cơ quan quản lý nhà nước. Đồng thời, cần quan tâm xây dựng đội ngũ Văn phòng Đoàn ĐBQH& HĐND tỉnh vững mạnh, đáp ứng được nhiệm vụ tham mưu, giúp việc, phục vụ các hoạt động của Thường trực các Ban, các đại biểu HĐND tỉnh.