Cần thiết nâng quy định thực hiện dân chủ ở cơ sở thành Luật

Hiện nay, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở cơ bản được điều chỉnh tại 4 văn bản gồm: Nghị quyết số 55/NQ-UBTVQH10, Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11, Nghị định số 04/2015/NĐ-CP và Nghị định số 145/2020/NĐ-CP. Qua đó tạo lập cơ sở pháp lý cho việc thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân và của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động tại cơ sở, tạo sự chuyển biến tích cực trong đời sống chính trị - xã hội ở nước ta.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà đại diện cơ quan chủ trì soạn thảo trình bày Tờ trình dự án Luật tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội

Tuy nhiên, thực tiễn thi hành pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trong thời gian qua cũng bộc lộ những bất cập, hạn chế như: nội dung, hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn; phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng thực hiện dân chủ ở cơ sở được quy định ở nhiều văn bản có giá trị pháp lý khác nhau, chưa thống nhất, đồng bộ, toàn diện; trách nhiệm bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở thiếu cụ thể, thiếu chế tài xử lý; vai trò tham gia và giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên đối với việc thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân chưa được quy định rõ, cụ thể; sáng kiến của Nhân dân trong việc thực hiện dân chủ ở sơ sở chưa được đề cao,...

Việc xây dựng và ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân; tiếp tục khẳng định bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, Nhân dân là người chủ của đất nước. Bảo đảm công khai, minh bạch trong hoạt động và trách nhiệm giải trình của chính quyền cơ sở, cơ quan, đơn vị và doanh nghiệp. Khắc phục những hạn chế, bất cập phát sinh trong thực tiễn thi hành quy định của pháp luật hiện hành về thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định phát biểu tại phiên họp thứ 9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội

Một số quy định chung

Dự thảo Luật có các điểm mới, như: Q uy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của công dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong thực hiện dân chủ ở cơ sở, trong đó bổ sung quy định về ủy quyền thực hiện dân chủ ở cơ sở; quyền khiếu nại, khởi kiện, tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, và nghĩa vụ

Thực hiện dân chủ tại xã, phường, thị trấn

Một số điểm mới trong Dự thảo Luật quy định: (i) mở rộng phạm vi công khai thông tin ở cấp xã phù hợp với quy định của Luật Tiếp cận thông tin và pháp luật hiện hành; (ii) đa dạng hóa hình thức công khai thông tin ở cấp xã, bổ sung một số hình thức mới như đăng tải thông tin trên Cổng thông tin điện tử, Trang thông tin điện tử; thông qua hội nghị trao đổi, đối thoại giữa Ủy ban nhân dân cấp xã với Nhân dân; thông qua việc tiếp công dân, họp báo, thông cáo báo chí, hoạt động của người phát ngôn của Ủy ban nhân dân cấp xã theo quy định của pháp luật, thông qua mạng xã hội...; (iii) mở rộng dân chủ trực tiếp tại cấp xã theo hướng bổ sung các vấn đề Nhân dân bàn và quyết định trực tiếp; quy định về sáng kiến đề xuất của Nhân dân; (iv) quy định về hình thức văn bản của cộng đồng dân cư, việc sửa đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ văn bản của cộng đồng dân cư; thay đổi thẩm quyền công nhận hương ước, quy ước của thôn, tổ dân phố từ Ủy ban nhân dân cấp huyện sang Ủy ban nhân dân cấp xã; (vi) bổ sung quy định về trách nhiệm lấy ý kiến Nhân dân, ý kiến của đối tượng chịu sự tác động trong quá trình Ủy ban nhân dân cấp xã ban hành các quyết định hành chính liên quan đến lợi ích của cộng đồng hoặc quyết định hành chính có nội dung xác lập nghĩa vụ, làm chấm dứt, hạn chế quyền, lợi ích của đối tượng thi hành; (v) quy định theo hướng có sự phân biệt về nội dung, hình thức, trình tự, thủ tục Nhân dân kiểm tra và Nhân dân giám sát.

Thực hiện dân chủ trong cơ quan, đơn vị

Dự thảo Luật bổ sung các hình thức công khai thông tin, lấy ý kiến thông qua hệ thống thông tin nội bộ, đăng trên cổng, trang thông tin của cơ quan, đơn vị; bổ sung hình thức giám sát thông qua hoạt động lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm đối với chức danh lãnh đạo, quản lý trong cơ quan, đơn vị theo quy định của cơ quan có thẩm quyền.

Viện Nghiên cứu lập pháp tổ chức tọa đàm Góp ý dự thảo Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở

Thực hiện dân chủ tại doanh nghiệp

Đối với doanh nghiệp, Dự thảo Luật bổ sung nội dung người lao động được quyết định mức đóng các loại quỹ xã hội, quỹ từ thiện tại doanh nghiệp; quy định theo hướng có sự phân biệt về nội dung, hình thức, trình tự, thủ tục người lao động kiểm tra và người lao động giám sát; bổ sung một số nội dung hiện đang được thực hiện theo hướng dẫn của Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam (hình thức quyết định, kiểm tra, giám sát; một số nội dung người lao động được kiểm tra, giám sát,...).

Trách nhiệm tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở

Dự thảo Luật có các điểm mới, gồm: (i) quy định các biện pháp bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở; (ii) quy định cụ thể trách nhiệm của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cấp xã, người đứng đầu cơ quan, đơn vị, người sử dụng lao động trong thực hiện dân chủ ở cơ sở; (iii) quy định kết quả thực hiện dân chủ tại cơ quan, đơn vị là căn cứ để đánh giá, xếp loại chất lượng cán bộ, công chức, viên chức, khen thưởng, kỷ luật, đánh giá và xếp loại chất lượng đảng viên đối với người đứng đầu cơ quan, đơn vị; (iv) quy định cụ thể trách nhiệm quản lý nhà nước và chế độ báo cáo về thực hiện dân chủ ở cơ sở; (v) quy định trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nói chung và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã nói riêng; trách nhiệm của các tổ chức chính trị - xã hội và trách nhiệm của tổ chức Công đoàn trong việc bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Thanh tra nhân dân

Thanh tra nhân dân là một thiết chế bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở, bảo đảm quyền kiểm tra, giám sát của Nhân dân đối với hoạt động của chính quyền, cơ quan, đơn vị; đồng thời thiết chế này có những điểm khác biệt về cách thức thành lập, nguyên tắc tổ chức hoạt động và thẩm quyền so với cơ quan Thanh tra nhà nước. Do vậy, bổ sung chế định Thanh tra nhân dân hiện đang điều chỉnh tại Luật Thanh tra sang quy định tại dự án Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở theo hướng kế thừa hầu hết các quy định còn phù hợp; sửa đổi quy định về số lượng thành viên Ban Thanh tra nhân dân cấp xã tương ứng số lượng thôn, tổ dân phố trên địa bàn cấp xã nhưng không ít hơn 5 người.

Đoàn ĐBQH Hà Tĩnh tổ chức lấy ý kiến xây dựng pháp luật

Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật

Dự thảo Luật quy định các nguyên tắc áp dụng pháp luật để giải quyết mối quan hệ giữa Luật này với các luật khác có quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở; trách nhiệm của các cơ quan có liên quan trong việc quy định cụ thể việc thực hiện dân chủ trong phạm vi quản lý; giao các cơ quan quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật.

Tại phiên họp thứ 9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về dự án Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Để tham gia góp ý vào dự án Luật tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội khoá XV, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hà Tĩnh đã gửi văn bản lấy ý kiến góp ý bằng văn bản và sẽ phối hợp với Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh và Sở Nội vụ tổ chức Hội nghị tiếp xúc cử tri chuyên đề lấy ý kiến góp ý xây dựng Luật với các đối tượng chịu tác động của chính sách, pháp luật.