Nếu nhìn từ góc độ điều trần như là một công cụ để giữ mối liên hệ với cử tri, thì đây là việc các đại biểu Quốc hội và hội đồng nhân dân được gặp gỡ và nghe thông tin từ nhiều đối tượng hoặc nhóm cử tri còn có ý kiến khác nhau, thậm chí trái ngược nhau về một vấn đề. Theo quy định thì mỗi cuộc điều trần sẽ có nhiều bên tối thiểu là 3 bên là đại biểu Quốc hội hoặc Hội đồng nhân dân với đại diện cơ quan quản lý nhà nước với cử tri hoặc một nhóm cử tri, có thể có thêm đại diện các bên liên quan với tư cách là nhân chứng, do vậy trong cuộc “tiếp xúc cử tri đặc biệt” này tuy số lượng cử tri không nhiều, nhưng đối tượng cử tri và lượng thông tin thu được về một vấn đề thì khá phong phú, đa dạng và có đối chứng để xác định những thông tin dúng và chính xác phục vụ rất nhiều hoạt động khác của đại biểu nói riêng và của cơ quan dân cử nói chung, trong đó có hoạt động tại kỳ họp như chất vấn, thảo luận quyết định sửa đổi chính sách hoặc ban hành chính sách mới v.v.

          Nhìn từ góc độ điều trần để làm rõ trách nhiệm của cơ quan, cá nhân trong việc thực thi pháp luật và các chính sách đã ban hành, thì đây là một loại hoạt động giám sát. Nhưng hình thức giám sát này lai đi sâu vào những vấn đề còn nhiều ý kiến khác nhau trong quá trình thực hiện chính sách hoặc luật pháp. Các đại biểu dân cử thông qua điều trần sẽ thấy rõ kết quả đạt được, những tồn tại, vướng mắc, trách nhiệm của các cơ quan chức năng, các cá nhân trong tổ chức thực thi pháp luật hoặc các chính sách. Từ đó có khi không cần đưa ra các kiến nghị hoặc kết luận nhưng những tồn tại vướng mắc đó sẽ được các cơ quan có trách nhiệm nhận thấy và tự đưa ra các giải pháp khác phục hiệu quả nhất. Khi nói về hiệu quả của điều trần bà Trương Thị Mai chủ nhiệm Ủy ban về Các vấn đề về xã hội của Quốc hội nhận xét: “Hội đồng Dân tộc và mỗi Ủy ban của Quốc hội lại chuyên sâu theo từng lĩnh vực được phân công, nếu điều trần diễn ra tại đây thì đại biểu Quốc hội cũng như bộ trưởng, trưởng ngành sẽ có nhiều thời gian hơn để tranh luận những vấn đề nóng bỏng mà cử tri đang quan tâm. Khi những người “hiểu việc” hỏi - đáp nhau đó chính là điều kiện cần cho những phiên điều trần sôi động, thực chất và làm rõ trách nhiệm đến tận cùng”.

       Ở góc nhìn khác thì điều trần được xem như là hoạt động tiếp công dân và xem xét việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của công dân, chỉ khác trong hoạt động này đại biểu dân cử hoàn toàn chủ động về thời gian, địa điểm, nội dung. Thành phần được mời để báo cáo kết quả giải quyết ý kiến kiến nghị hoặc khiếu nại, tố cáo của công dân gồm: công dân có đơn thư; các cá nhân cơ quan có trách nhiệm và đầy dủ thẩm quyền giải quyết những nội dung mà công nhân kiến nghị, khiếu nại, tố cáo, Ở đây tinh chất ba mặt một lời được thể hiện đầy đủ nên hiệu quả thu được là rất cao. Trong thực tế nhiều kiến nghị hoặc khiếu nại của cử tri chưa được giải quyết, hoặc giải quyết không dứt điểm kéo dài, khi các đại biểu Quốc hội hoặc Hội đồng nhân dân vào cuộc, chỉ sau một cuộc điều trần thì mọi vấn đề được sáng tỏ, có thể công dân hiểu rõ và đồng tình với giải quyết của các cơ quan chức năng sẽ chấm dứt kiến nghị hoặc khiếu nại kéo dài, hoặc là cơ quan chức năng thấy rằng giải quyết của mình chưa đúng, chưa thỏa đáng sẽ tiếp thu và khắc phục, như vậy các đại biểu dân cử vừa là người tổ chức cuộc điều trần để xem xét việc giải quyết ý kiến kiến nghị hoặc khiếu nại của các cơ quan chức năng, nhưng lại là trọng tài để giải quyết sự chưa đồng nhất giữa công dân với cơ quan quản lý nhà nước.

          Nếu làm tốt công tác thông tin thì hoạt động điều trần còn có tác dụng góp phần tuyên truyền chủ trương, chính sách và pháp luật đến với công chúng. Vì nhiều lý do trong đó có: đây là hoạt động mới các đơn vị chưa có nhiều kinh nghiệm, nên thời gian qua việc thông tin của các hoạt động điều trần ở Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, cũng như Hội đồng nhân dân ở các tỉnh thành phố chỉ mới dừng lại ở khâu dưa tin trên các phương tiện thông tin đại chúng, chưa tổ chức được nhiều phiên truyền hình trực tiếp, nếu làm tốt khâu này thì ngoài tác dụng là công khai minh bạch các hoạt động của cơ quan dân cử, góp phần nâng cao lòng tin của cử tri và nhân dân thì còn có tác dụng phổ biến, giáo dục pháp luật cho công dân. Vì các nội dung đưa ra chất vấn đều liên quan đến việc nhận thức và thực thi pháp luật và các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Ngoài ra hoạt động điều trần cũng thể hiện các cơ quan dân cử ngày càng dân chủ và chuyên nghiệp hơn, đồng thời hoạt động điều trần đã góp phần làm cho hoạt động của HĐND đa dạng, phong phú hơn. Khi đánh giá vấn đề này bà Phạm Thị Phương Thảo nguyên chủ tịch Hội đồng nhân dân thành phố Hồ Chí Minh nói: “Với những hoạt động khá tập trung, phong phú, sôi động, Hội đồng nhân dân thành phố đã sử dụng nhiều những công cụ hoạt động trong đó có điều trần. Trên cơ sở rút kinh nghiệm, các hoạt động của Hội đồng nhân dân sẽ ngày càng có tính chuyên nghiệp hơn và quan trọng là góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng sống của người dân thành phố, góp phần làm cho không khí dân chủ ngày càng tốt hơn”

          Dưới những góc nhìn như trên, chúng ta thấy hiệu quả của điều trần đối với hoạt động của cơ quan dân cử là rất cao. Tuy hiện tại chưa được thể chế thành qui định bắt buộc, nhưng là hoạt động mang lại những lợi ích thiết thực nên đã được áp dụng khá rộng rãi. Những năm qua Hội đồng nhân dân Hà Tĩnh đã quan tâm tổ chức thực hiên khá thành công nhiều phiên điều trần, từ thực tiễn tôi xin nêu một số kinh nghiệm nhỏ để các bạn tham khảo:

       Trước hết cần xác định vấn đề, nội dung nào sẽ sử dung công cụ điều trần. Trong hoạt động của các cơ quan dân cử và đại biểu dân cử có rất nhiều nội dung, vấn đề cần được quan tâm giải quyết, nhưng mỗi nội dung sẽ có những cách thức giải quyết khác nhau, sử dụng các công cụ khác nhau và đương nhiên mỗi cách thức, mỗi công cụ sẽ mang lại những hiệu quả khác nhau. Vậy lựa chọn đúng vấn đề, sử dụng đúng phương pháp và công cụ là hết sức quan trọng. Đối với điều trần trên cơ sở những dữ liệu, thông tin thu được qua các cuộc làm việc, giám sát, các cuộc tiếp xúc cử tri, đơn thư khiếu nại tố cáo của công dân và qua các phương tiện thông tin đại chúng… là những cơ sở dữ liệu quan trong để lựa chọn những nội dung cần được đại biểu dân cử quan tâm giải quyết, trên cơ sở những nội dung đó, xác định nội dung nào sẽ sử dụng công cụ điều trần, thông qua việc tổ chức các phiên điều trần sẽ thu nhận thêm thông tin, đồng thời kết quả đạt được sau điều trần là cao hơn các công cụ khác. Theo tôi đó phải là những nội dung có ảnh hưởng tới lợi ích của nhiều người, hoặc nhóm khác nhau, nhất là những nội dung có nhiều ý kiến trái ngược nhau, nên trong quá trình thực hiện vướng mắc, không mạng lại hiệu quả, kể cả nội dung chính sách đã được ban hành hoặc chuẩn bị ban hành, hoặc là nhưng nội dung đơn thư mà các cơ quan chức năng giải quyết chưa nhận được sự đồng thuận cao của công dân( sự đồng thuận ở đây được hiểu là người có đơn thư và các cơ quan, cử tri liên quan), thậm chí là những nội dung trong giải quyết có sự đùn đẩy né tránh…

Thứ hai là chuẩn bị thật tốt kịch bản phiên điều trần bao gồm: thời gian địa điểm, thành phần mời dự, nội dung bộ câu hỏi chính và dự kiến các tình huống để chuẩn bị các câu hỏi phụ đối với các đối tượng tham gia điều trần; Phân công nhiệm vụ cụ thể cho chủ tọa, thư ký, và bộ phận phục vụ, kịch bản tốt, chuẩn bị chu đáo sẽ mang lại kết quả tốt. Khâu này muốn thực hiện tốt vai trò của văn phòng là hết sức quan trọng, do đó phải tập trung đào tạo bồi dưỡng đội ngũ công chức làm công tác tham mưu, có năng lực về chuyên môn nghiệp vụ hoạt động trong lĩnh vực cơ quan dân cử, trong đó phải hiểu biết sâu về điều trần và có kiến thức về nội dung đưa ra điều trần; đồng thời phải tâm huyết, nhiệt tình.

        Thứ ba chuẩn bị tốt công tác thông tin tuyên truyền về tổ chức phiên điều trần, Một kết luận được rút ra là trong các kỳ họp Quốc hội và Hội đồng nhân dân được truyền hình trực tiếp cử tri rất quan tâm, trong đó chất vấn và trả lời chất vấn là một trong những nội dung quan tâm nhất. Do vậy nếu các cuộc điều trần được truyền hình trực tiếp chắc chắn sẽ nhận được sự đồng tình rất lớn của cử tri. Đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan truyền thông, báo chí tổ chức tốt khâu tuyên truyền trước, trong và sau phiên điều trần không những hiệu quả được tăng lên, mà còn có tác dụng tuyên truyền chủ trương, chính sách và pháp luật đến với mọi người.

       Tác dụng và hiệu quả của điều trần đã được khẳng định. Để điều trần trở thành hoạt động chính thức và thường xuyên của cơ quan dân cử các cấp, rất cần sự thể chế hóavào luật và qui chế hoạt động của Quốc hội và HĐND. Trong đó cần thống nhất về tên gọi, cách thức tổ chức để thực hiện, đồng thời tổ chức các lớp tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ cho cơ quan tham mưu các cấp để điều trần không còn là hoạt động thí điểm hoặc mang tính tùy thích như hiện nay./.