Kỷ lục lập pháp

Về thực hiện quyền lập hiến, lập pháp, chưa có thời kỳ nào mà số lượng các dự án luật được QH ban hành nhiều như trong 30 năm qua, gấp 8 lần so với 41 năm trước (từ ngày 2.9.1945 đến 30.2.1986 nước ta ban hành được 63 luật, pháp lệnh. Từ ngày 1.1.1987 đến 30.12.2013, nước ta đã ban hành được 483 luật, pháp lệnh). Chỉ tính riêng 10 năm gần đây, QH đã thông qua được 238 luật, pháp lệnh (gồm 208 luật và 30 pháp lệnh). Đặc biệt trong 30 năm qua, QH đã 3 lần tiến hành sửa đổi Hiến pháp: Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi Hiến pháp năm 1980) - Hiến pháp của thời kỳ đầu công cuộc Đổi mới; Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi một số điều năm 2001) về tổ chức bộ máy nhà nước, tạo cơ sở hiến định để xây dựng và hoàn thiện một bước về bộ máy nhà nước pháp quyền XHCN và Hiến pháp năm 2013 - Hiến pháp của thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới đất nước, chủ động hội nhập quốc tế. Hệ thống pháp luật đứng đầu là Hiến pháp đã hình thành, điều chỉnh các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội từ tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo định hướng xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, đến việc đổi mới, hoàn thiện cơ chế và công cụ quản lý nhà nước về kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học - công nghệ, an ninh - quốc phòng và đối ngoại. Các hoạt động giám sát tối cao và quyết định các vấn đề trọng đại của đất nước cũng được QH không ngừng đổi mới và tăng cường; nhân dân ngày càng đồng tình và ủng hộ.

Về thực hiện quyền hành pháp, không ngừng đẩy mạnh công cuộc cải cách hành chính cả trên 4 thành tố hợp thành: Cải cách thể chế, cải cách tổ chức bộ máy, cải cách đội ngũ cán bộ công chức và cải cách hệ thống quản lý tài chính công. Trong hệ thống các chủ thể của nền hành chính quốc gia, Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp cũng được cải cách, đổi mới không ngừng để ngày càng đáp ứng mục tiêu chung của cải cách hành chính là: “Xây dựng một nền hành chính dân chủ, trong sạch, vững mạnh, chuyên nghiệp, hiện đại hóa, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả theo nguyên tắc của nhà nước pháp quyền XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng, xây dựng đội ngũ cán bộ công chức có phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu của công cuộc xây dựng phát triển đất nước”.

Về thực hiện quyền tư pháp, công cuộc cải cách tư pháp cũng được đẩy mạnh trên cả ba mặt: Thể chế, tổ chức và đội ngũ cán bộ. Vì thế, tổ chức và hoạt động của Tòa án Nhân dân, Viện Kiểm sát Nhân dân và các cơ quan điều tra từng bước được đổi mới; chất lượng điều tra, truy tố và xét xử được tăng cường. Pháp luật trong lĩnh vực tư pháp, từ thủ tục tố tụng cho đến pháp luật về nội dung đều được đổi mới theo tư duy đề cao quyền con người, quyền công dân, tăng cường trách nhiệm của các cơ quan tư pháp trong việc bảo đảm công bằng và công lý về thực hiện quyền tư pháp.

ĐBQH bấm nút thông qua Luật Tín ngưỡng, Tôn giáo

Trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị

Tuy đạt được những thành tựu quan trọng cả về phương diện nhận thức lý luận lẫn phương diện tổ chức và hoạt động thực tiễn như nói trên, nhưng sự nghiệp xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong 30 năm qua cũng đang đặt ra nhiều vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu làm rõ hơn về phương diện lý luận, nhận thức cũng như tổ chức thực hiện trong thực tiễn. Theo chúng tôi, trong thời gian tới cần tập trung vào một số vấn đề cơ bản sau đây:

Trước hết, “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp” là một nguyên tắc mới, chỉ đạo toàn bộ tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, nhưng cho đến nay không phải đã có sự nhận thức thống nhất, đầy đủ. Vì thế, trên thực tế việc thể chế hóa một cách minh bạch, đồng bộ, hiệu quả cơ chế phân công phối hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước giữa các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, giữa Trung ương và địa phương chưa thật sự hợp lý, chưa phát huy được đầy đủ hiệu lực, hiệu quả và trách nhiệm của mỗi quyền. Đây là vấn đề vừa mang tính chất lý luận, nhận thức, lẫn tổ chức thực hiện cần được tiếp tục làm rõ.

Hai là, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN thì nhiệm vụ hàng đầu là phải có một hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch, hiệu lực và hiệu quả trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội. Mặc dù, đã có nhiều tiến bộ, nhưng nhìn chung hoạt động lập pháp của QH thời gian qua chỉ mới chú trọng theo chiều rộng (để đáp ứng đủ luật trên các lĩnh vực) chứ chưa chủ động nhiều theo chiều sâu. Vì thế, nâng cao chất lượng lập pháp để có những đạo luật, bộ luật thực sự trở thành rường cột, ổn định lâu dài, đủ sức đảm đương vai trò là phương diện hàng đầu trong xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường, mở cửa, chủ động hội nhập và xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN. Đây là nhiệm vụ không kém phần quan trọng trong những năm tới.

Ba là, thủ tục hành chính là “kinh thánh tự do” của công dân trong mối quan hệ với công quyền của một nhà nước dân chủ và pháp quyền. Vì thế, trong 30 năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã chú trọng cải cách hành chính. Tuy nhiên, cải cách hành chính còn chậm, thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu, nên thủ tục hành chính vẫn còn phức tạp, phiền hà, là những rào cản lớn đối với việc tạo lập môi trường xã hội thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh lành mạnh, minh bạch có hiệu quả. Tiếp tục cải cách hành chính là nhiệm vụ còn phải tiếp tục một cách quyết liệt trong những năm tới.

Bốn là, cải cách tư pháp tuy được quan tâm, nhưng tiến hành còn chậm, nền tư pháp nước nhà chưa thực sự là biểu tượng của công bằng và công lý của một quốc gia dân chủ và pháp quyền, nên vẫn còn xảy ra tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực, oan sai, tồn đọng án, bỏ lọt tội phạm trong hoạt động tư pháp. Vì thế, tiếp tục cải cách tư pháp vẫn là nhiệm vụ rất nặng nề và phải với quyết tâm cao hơn nữa trong thời gian tới.

Năm là, kiểm soát quyền lực nhà nước là vấn đề mới, nhưng có vai trò to lớn trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền ngày càng thực sự của dân, do dân và vì dân; phòng chống sự lạm quyền, lộng quyền từ phía quyền lực nhà nước, góp phần đấu tranh có hiệu quả với phòng chống tham nhũng, lãng phí trong các cơ quan nhà nước, trong đội ngũ cán bộ, công chức. Vì thế, phải khẩn trương xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước bao gồm cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước từ bên ngoài nhà nước (đó là cơ chế nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước gồm: Mặt trận Tổ quốc, các thành viên, tổ chức, các cá nhân tiêu biểu và công dân thực hiện quyền lực nhà nước một cách trực tiếp); cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước giữa các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp (cơ chế kiểm soát bên trong nội bộ nhà nước) và cơ chế bảo vệ Hiến pháp chuyên trách theo Luật định được Điều 119 Hiến pháp năm 2013 quy định. Xây dựng đồng bộ các cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước là một nhiệm vụ không kém phần quan trọng trong xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN trong những năm tới.

Đúng như Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng đã chỉ rõ: “Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị... Xây dựng nhà nước pháp quyền phải tiến hành đồng bộ cả lập pháp, hành pháp, tư pháp và được tiến hành đồng bộ với đổi mới hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; gắn với đổi mới kinh tế, văn hóa, xã hội”.