Trong nhiệm kỳ qua, các ban HĐND tỉnh Cà Mau có nhiều cố gắng cải tiến và nâng cao chất lượng công tác thẩm tra. Từ kết quả và những hạn chế trong công tác thẩm tra, xin nêu 4 vấn đề được rút ra từ thực tiễn công tác thẩm tra của các ban HĐND tỉnh để các đại biểu cùng tham khảo.

Bảo đảm tính chủ động trong công tác thẩm tra

Trong nhiệm kỳ vừa qua, thành viên các ban HĐND đa số là kiêm nhiệm và sự am hiểu về các lĩnh vực cũng có giới hạn, trong khi các báo cáo, đề án của UBND tỉnh trình mỗi kỳ họp có nhiều nội dung trên nhiều lĩnh vực khác nhau, có những vấn đề mang tính chiến lược lâu dài, có những vấn đề mang tính chuyên môn sâu, thậm chí có vấn đề khá phức tạp và nhạy cảm, nếu không có cách làm thích hợp thì ban HĐND khó có thể thẩm tra đạt chất lượng. Do đó, trước hết các ban HĐND phải bảo đảm tính chủ động, chuẩn bị tốt các điều kiện cần thiết để phục vụ cho công tác thẩm tra, không để “nước đến chân mới nhảy”, công việc này có ý nghĩa như là bước “tiền thẩm tra” các văn bản.

Để làm được việc này, trước hết là sau khi HĐND ra Nghị quyết về Chương trình xây dựng nghị quyết hàng năm và trước mỗi kỳ họp Thường trực HĐND phải sớm họp liên tịch với UBND để thống nhất dự kiến Chương trình kỳ họp, phân công nhiệm vụ thẩm tra cụ thể cho từng ban, đối với những vấn đề lớn, phức tạp phải dành thời gian thỏa đáng để tiếp cận. Trên cơ sở đó, ban HĐND sớm có kế hoạch và tổ chức giám sát, khảo sát, TXCT để nắm thực trạng tình hình; thường xuyên cập nhật các văn bản pháp luật, các văn bản sửa đổi, bổ sung có liên quan; nắm thông tin về ý kiến của các bộ chuyên ngành; nắm các kết luận của Kiểm toán Nhà nước; tham dự các cuộc họp của UBND và cơ quan soạn thảo bàn về nội dung có liên quan; phân công thành viên ban và chuyên viên Văn phòng có khả năng tiếp cận vấn đề để tập trung nghiên cứu; tranh thủ ý kiến của các cá nhân có kinh nghiệm và am hiểu sâu về nội dung thẩm tra... Có vậy ban mới nắm chắc, hiểu sâu vấn đề và khi đến hội nghị thẩm tra mới có nguồn thông tin phong phú, đa chiều, ý kiến phản biện của các thành viên ban có đủ căn cứ xác đáng, đề xuất giải pháp phù hợp và cũng từ đó mà báo cáo thẩm tra của ban cung cấp được nhiều thông tin bổ ích, có sức thuyết phục, giúp cho đại biểu HĐND có đủ căn cứ xem xét, quyết nghị.

Tuân thủ trình tự, thủ tục và thời gian trong quá trình soạn thảo, thẩm tra

Theo quy định, các báo cáo, đề án và dự thảo nghị quyết trình kỳ họp phải được tiến hành theo đúng trình tự, thủ tục và thời gian quy định như: lập chương trình xây dựng Nghị quyết của HĐND, phân công cơ quan soạn thảo; tổ chức lấy ý kiến của các cơ quan, tổ chức hữu quan và đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản; thẩm định của Sở Tư pháp; thông qua tập thể UBND; thẩm tra của ban và Thường trực HĐND.

Trong những năm đầu của nhiệm kỳ qua, có nhiều trường hợp thực hiện không đúng quy định trên. Ví như: gần đến kỳ họp UBND mới yêu cầu xin thông qua báo cáo, đề án và dự thảo nghị quyết, trong khi nội dung này không có trong danh mục ban hành nghị quyết đã được HĐND thông qua, nhưng do yêu cầu cần thiết và tính bức xúc của vấn đề buộc phải chấp nhận bổ sung danh mục ban hành nghị quyết, dẫn đến sự cập rập trong soạn thảo văn bản, bị động trong thẩm định, thẩm tra, chất lượng của các văn bản trình và công tác thẩm tra không được bảo đảm. Mặc khác, có khá nhiều trường hợp việc lấy ý kiến của các cơ quan, tổ chức hữu quan và đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của nghị quyết không được cơ quan soạn thảo thực hiện nghiêm túc như: lấy ý kiến không đúng, không đủ đối tượng, nội dung lấy ý kiến chung chung, mang tính hình thức... đến khi thẩm tra mới phát hiện sai sót buộc cơ quan soạn thảo phải vội vã tổ chức lấy ý kiến lại trong khi kỳ họp đã gần kề. Hoặc trong thực tế cũng có nhiều trường hợp hồ sơ, tài liệu gửi thẩm tra rất chậm trễ, có những văn bản đến ngày hội nghị thẩm tra của ban mới gửi tới đại biểu, những trường hợp đó Ban kiên quyết từ chối không tổ chức thẩm tra.

Thực trạng đó cho thấy, nếu cơ quan trình, cơ quan soạn thảo văn bản thực hiện đúng trình tự, thủ tục và thời gian theo quy định thì đó cũng là nhân tố quan trọng góp phần bảo đảm cho các báo cáo, đề án, dự thảo nghị quyết đạt chất lượng và thuận lợi trong công tác thẩm tra. Để khắc phục những hạn chế đó, trong những năm gần đây việc xác định nội dung Chương trình xây dựng Nghị quyết của HĐND hàng năm càng được chú trọng nên hạn chế các báo cáo, đề án “phát sinh đột xuất”; hồ sơ, tài liệu gửi thẩm tra phần lớn là đúng quy định. Mặc khác, ban HĐND còn thường xuyên giám sát, nắm thông tin từ các cơ quan soạn thảo, kịp thời phát hiện và đề xuất với Thường trực HĐND–UBND có ý kiến đôn đốc, nhắc nhở các cơ quan soạn thảo khắc phục những lệch lạc, đảm bảo cho các văn bản thông qua HĐND tuân thủ đúng trình tự, thủ tục và thời gian theo luật định.

Phối hợp chặt chẽ, thống nhất giữa Thường trực và các ban HĐND

Theo quy định, các ban HĐND có nhiệm vụ tổ chức hội nghị thẩm tra các báo cáo, đề án và dự thảo nghị quyết do UBND tỉnh trình kỳ họp, sau cuộc họp đó, Ban HĐND xây dựng báo cáo thẩm tra gửi cho Thường trực và đại biểu HĐND. Đặc biệt, đối với những trường hợp còn có ý kiến khác nhau thì ban làm rõ nội dung còn khác nhau trình Thường trực HĐND xem xét, cho ý kiến (trước khi trình HĐND) để ban HĐND và cơ quan trình tiếp tục cân nhắc (điều chỉnh, bổ sung), hoàn chỉnh văn bản trình kỳ họp.

Trên thực tế, nếu làm đúng trình tự nói trên thì sẽ mất rất nhiều thời gian, trong khi áp lực về thời gian và công việc chuẩn bị cho kỳ họp là rất lớn. Do đó, trong nhiều năm qua Thường trực và các ban HĐND tỉnh Cà Mau thống nhất phối hợp tổ chức chung một cuộc hội nghị thẩm tra các văn bản trình kỳ họp với đầy đủ thành phần có thẩm quyền tham dự. Tùy theo từng nội dung mà phân công một ban chủ trì với sự tham gia đầy đủ các thành phần trong Thường trực HĐND, các thành viên của ban chủ trì và Trưởng, Phó các ban HĐND còn lại; về phía cơ quan trình Chủ tịch hoặc Phó chủ tịch UBND, đại diện cơ quan soạn thảo và các cơ quan có liên quan.

Tại hội nghị thẩm tra, sau khi các văn bản được UBND tỉnh trình, hội nghị vừa nghe ý kiến của các thành viên ban chủ trì, ý kiến của đại diện các Ban khác, vừa nghe Thường trực HĐND cho ý kiến về các nội dung. Sau đó, cơ quan soạn thảo giải trình làm rõ những vấn đề đại biểu đặt ra, hội nghị cùng tranh luận để làm sáng tỏ những vấn đề còn có ý kiến khác nhau để đi đến thống nhất chung. Đồng thời, hội nghị cũng trực tiếp được nghe ý kiến của Chủ tịch hoặc Phó chủ tịch UBND tiếp thu những vấn đề phù hợp, xác đáng, chỉ đạo ngay việc điều chỉnh, bổ sung nội dung để cơ quan soạn thảo tiếp tục hoàn chỉnh văn bản. Vì vậy, nên hầu hết các nội dung trình kỳ họp đều được sự thống nhất của Thường trực và các ban HĐND. Sau hội nghị thẩm tra, nếu còn có ý kiến “trái chiều” với cơ quan soạn thảo thì trong báo cáo thẩm tra của ban trình kỳ họp phải nêu rõ những vấn đề chưa thống nhất, những căn cứ, lý lẽ vì sao không thống nhất và đề xuất phương án điều chỉnh cụ thể để làm cơ sở cho đại biểu HĐND xem xét, quyết định tại kỳ họp.

Chúng tôi cho rằng, việc thống nhất phối hợp tổ chức hội nghị thẩm tra với đầy đủ thành phần như vậy sẽ rất thuận lợi cho công tác thẩm tra, vừa tập trung được trí tuệ của các ban, vừa tranh thủ được sự thống nhất của các đồng chí lãnh đạo trong Thường trực HĐND–UBND, rút ngắn được thời gian thẩm tra, các vấn đề có ý kiến khác nhau sẽ được “giải quyết tại chỗ” với sự thống nhất của cơ quan thẩm tra và cơ quan trình văn bản.

Thực hiện đúng yêu cầu và nội dung thẩm tra, thể hiện tính phản biện

Vấn đề có tính quyết định đến chất lượng của công tác thẩm tra (bao gồm chất lượng hội nghị thẩm tra và chất lượng của báo cáo thẩm tra) trước hết là ban HĐND phải xác định và thực hiện đúng yêu cầu, nội dung thẩm tra. Tại hội nghị thẩm tra phải tập trung xem xét sự cần thiết của vấn đề; xem xét sự phù hợp của nội dung với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng; với tình hình, điều kiện phát triển KT - XH ở địa phương; tính hợp pháp, tính thống nhất của nội dung với hệ thống pháp luật; xem xét tính khả thi, tính đúng đắn của các nội dung trình kỳ họp. Trên cơ sở đó, trong hội nghị thẩm tra phải nêu cụ thể những vấn đề thống nhất, không thống nhất, những vấn đề cần báo cáo rõ thêm, những vấn đề còn có ý kiến khác nhau... Nội dung báo cáo thẩm tra phải thật súc tích và có sức thuyết phục, tập trung đánh giá tổng quát những ưu điểm, những vấn đề phù hợp mà ban thống nhất, đi sâu nêu và phân tích những vấn đề chưa thống nhất, những vấn đề có ý kiến khác nhau, đề xuất giải pháp, phương án điều chỉnh cụ thể...

Đặc biệt, để nâng cao chất lượng công tác thẩm tra, nội dung thẩm tra phải thể hiện được tính phản biện trong hội nghị thẩm tra và báo cáo thẩm tra. Trước hết, ban HĐND phải xác định đúng vấn đề cần ưu tiên tập trung xem xét; phát hiện và nêu những vấn đề còn hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân. Để làm được việc này, Ban chủ trì thẩm tra phải bảo đảm tính chủ động và làm tốt việc nghiên cứu, thu thập các nguồn thông tin (như đã nêu ở các phần trên) để từ đó khi các nội dung có tính phản biện do ban đặt ra sẽ có sức thuyết phục “có lý, có tình”, có căn cứ và dẫn chứng cụ thể. Với tinh thần như vậy, tại các hội nghị thẩm tra ở Cà Mau trong nhiệm kỳ qua, nhiều vấn đề do các Ban kiến nghị được cơ quan trình tiếp thu ngay để điều chỉnh, bổ sung vào văn bản; một số báo cáo, đề án qua thẩm tra xét thấy chưa đủ điều kiện buộc phải dừng lại để cơ quan soạn thảo tiếp tục thu thập thông tin, bổ sung nội dung và khi hoàn chỉnh mới xem xét, thông qua HĐND.

Mặc khác, ban HĐND không chỉ “phản bác” mà còn phải  “hiến kế”, đề xuất bổ sung nội dung và các giải pháp cụ thể để góp phần hoàn thiện báo cáo, đề án và dự thảo nghị quyết. Nếu thẩm tra chỉ dừng lại nêu ý kiến “không thống nhất” hoặc “đề xuất chung chung” thì không đủ sức thuyết phục đối với cơ quan trình, cơ quan soạn thảo và đại biểu HĐND cũng không đủ cơ sở để xem xét, quyết định về những đề xuất đó tại kỳ họp.

Sau khi nhận được các văn bản chính thức trình kỳ họp, ban HĐND tiếp tục nghiên cứu, phát hiện những vấn đề còn bất cập, nếu xét thấy cần thiết phải đưa vào báo cáo thẩm tra trình đại biểu HĐND xem xét, quyết định.