Hành trình trở về

Năm 1946 là thời gian đáng nhớ đối với các trí thức trẻ người Việt Nam đang học tập, sinh sống và làm việc tại Pháp. Bước ngoặt của đời họ có lẽ là từ khi được tiếp xúc với Bác Hồ. Uy tín, đức độ, tài năng của Người đã cảm hóa những trí thức này hướng về dân tộc, trở về Tổ quốc, đem những kiến thức của mình phụng sự sự nghiệp kháng chiến kiến quốc của dân tộc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh với GS.VS Trần Đại Nghĩa (Hà Nội, 1960)

Dẫu vậy, quyết định về nước, họ cũng phải trải qua quá trình đấu tranh tư tưởng, vì ở Pháp mỗi người đều có cuộc sống tương đối tốt và công việc với mức lương ổn định. Phạm Quang Lễ là kỹ sư trưởng ở nhà máy chế tạo máy bay với mức lương tương đương 22 lượng vàng một tháng. Võ Quí Huân là kỹ sư trưởng ở một hãng máy bay và có một gia đình êm ấm, hạnh phúc. Bác sĩ Trần Hữu Tước có một cơ ngơi bất động sản và người yêu sắp cưới. Sự trở về cũng đồng nghĩa với bộn bề lo toan khi sự nghiệp cách mạng của dân tộc còn rất khó khăn, thiếu thốn. Tuy nhiên, họ tin tưởng vào sự dẫn đường chỉ lối của Đảng và Bác Hồ đưa dân tộc đến thắng lợi hoàn toàn.

Hành trình hơn một tháng trở về Tổ quốc trên chiến hạm Dumont d,Urville của Hải quân Pháp từ bến cảng Toulon trên bờ biển Địa Trung Hải đến cảng Hải Phòng. Đó là những ngày các trí thức được dự lớp huấn luyện đặc biệt ngay trong lòng đối phương do Bác Hồ trực tiếp giảng dạy. Người giảng về chủ nghĩa yêu nước, về chủ nghĩa Mác - Lênin, về phương pháp vận động quần chúng lấy dân làm gốc… Nói về lớp học này, GS. Trần Đại Nghĩa từng khẳng định: “Không có một bằng đại học hay chứng chỉ học lực nào có thể đo lường được hết những điều tôi đã tiếp thu và tiếp nhận ở Bác Hồ trong 3 tháng gần gũi đó (tính từ khi gặp Bác Hồ ở Pháp - NV). Tôi xem như đã trải qua một khóa huấn luyện đặc biệt, một lớp học có nhiều môn khoa học khác nhau mà chỉ có một người thầy duy nhất. Lời của Bác thật sự ngắn gọn, ít lời, nhiều ý, có sức truyền cảm mạnh, lý luận gắn liền với thực tiễn, với tấm gương sáng của Bác, một con người đức độ và tài năng lỗi lạc”.

Đáp lại niềm tin

 Về tới Việt Nam, Bác Hồ đã đổi tên Phạm Quang Lễ thành Trần Đại Nghĩa và giao trọng trách là Cục trưởng Cục Quân giới, quyết định toàn bộ vấn đề vũ khí và khí tài phục vụ chiến đấu. Còn kỹ sư Võ Quí Huân là Giám đốc Sở Kỹ nghệ khoáng chất Trung Bộ, phụ trách ngành Đúc - Luyện kim, đúc gang, luyện thép sản xuất vũ khí để bộ đội đánh giặc và nông cụ để phục vụ nông dân sản xuất cung cấp lương thực cho bộ đội.

Có thể nói, những loại vũ khí và khí tài mà các kỹ sư nghiên cứu, cải tiến, chế tạo để trang bị cho bộ đội ta như súng Bazooka, SKZ… với sức công phá vượt trội là nỗi kinh hoàng của địch mỗi khi giáp mặt bộ đội ta ngoài chiến trường. Những vũ khí này đã làm thay đổi cơ bản cục diện giữa quân ta và địch, góp phần vào thắng lợi trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Với Bác Hồ, cho dù bận trăm công ngàn việc nhưng Người vẫn dõi theo từng bước đi của những trí thức này. Trong công việc, Người luôn tạo mọi điều kiện, môi trường để các trí thức phát huy một cách hiệu quả chất xám của họ. Cảm động nhất là tình cảm, sự quan tâm của Bác đối với những trí thức. Với bác sĩ Trần Hữu Tước, do tính chất công việc, ông có điều kiện được gần Bác nhất. Tình cảm của Bác Hồ luôn đọng lại tâm trí của ông, Bác đã nhiều lần viết thư cho ông, trong đó có bức thư Bác gửi cùng với chiếc áo ấm tặng ông mặc trong những ngày đông giá rét. Lúc ông mắc bệnh, Bác đã chỉ đạo cho ông ra nước ngoài chữa bệnh. Lúc ông đi, Bác có mặt để tiễn. Người đã gỡ chiếc mũ đang đội trên đầu đưa cho ông đội. Tình cảm của Người là động lực để ông vượt qua mọi thiếu thốn, gian khổ, tận tâm giảng dạy, đào tạo đội ngũ bác sĩ Tai - Mũi - Họng. Lực lượng này đã trực tiếp khám chữa bệnh cho cán bộ, chiến sĩ và nhân dân trên khắp mọi miền đất nước trong những ngày chiến tranh ác liệt nhất.

Với kỹ sư mỏ Võ Đình Quỳnh, khi tới Hà Nội, ông có nguyện vọng được về thăm nhà ở Sài Gòn, nhưng không may ông bị kẹt lại thành phố trong những ngày Toàn quốc kháng chiến và bị đứt liên lạc với tổ chức. Trong điều kiện như vậy, ông tiếp tục theo đuổi con đường kỹ thuật, thành lập nhà máy sản xuất thép mang tên VIKIMCO (nay là Công ty cổ phần thép Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh), một mặt kết nối với tổ chức, nỗ lực đưa người em trai là Võ Đình Diêu sang Pháp du học (về sau ông Diêu trở thành ông tổ năng lượng gió ở Việt Nam, đóng góp rất nhiều công trình cho đất nước). Về phần mình, để đáp lại lòng tin của Bác Hồ, trong công việc, ông sản xuất sắt thép xây dựng cơ sở vật chất của thành phố và nhờ đó đã trở thành ông vua gang thép ở Sài Gòn thời kỳ này.

Nhìn lại 70 năm qua, việc lựa chọn trí thức đưa về phục vụ sự nghiệp kháng chiến kiến quốc của dân tộc Việt Nam là chủ trương cực kỳ đúng đắn, mang tầm chiến lược của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Với lòng yêu nước sâu sắc, đáp lại niềm tin và tình cảm của Người, 4 trí thức đã cống hiến trọn đời mình cho sự nghiệp khoa học nước nhà, đem những kiến thức được đào tạo áp dụng trong điều kiện thực tế ở Việt Nam. Họ là những người đặt nền móng cho các ngành: Cơ khí; Đúc - Luyện kim; Tai - Mũi - Họng, trực tiếp đóng góp vào thắng lợi của hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.