Luật số 86/2025/QH15 có những điểm nội bật, nhân văn như: Bãi bỏ án tử hình đối với 8 tội danh, trong đó có tham ô tài sản và nhận hối lộ. Đây là bước đi mạnh mẽ, thể hiện quan điểm giảm dần phạm vi áp dụng hình phạt tử hình, hướng đến sự nhân đạo trong chính sách hình sự. Khuyến khích khắc phục hậu quả: Người phạm tội tham nhũng, kinh tế nếu tự nguyện nộp lại ít nhất 3/4 tài sản chiếm đoạt hoặc tích cực hợp tác với cơ quan chức năng có thể được xem xét giảm nhẹ hình phạt. Mở rộng đối tượng không thi hành án tử hình: bổ sung thêm người mắc bệnh hiểm nghèo, ung thư giai đoạn cuối hoặc tình trạng sức khỏe đặc biệt yếu kém.

Tuy nhiên, trong quá trình thực thi của cơ quan chức năng  vẫn có những vụ án dư luận đặc biệt quan tâm, như: vụ “gà lôi trắng” ở Nghệ An và vụ hiệu trưởng ở Cà Mau. Theo đó, vụ “gà lôi trắng”: Một nông dân bị tuyên 6 năm tù vì nuôi, bán 13 cá thể gà lôi trắng - loài nguy cấp, quý hiếm và vụ hiệu trưởng Cà Mau: Ông Trần Văn Tâm bị cáo buộc lập hóa đơn khống trị giá 10,7 triệu đồng, dẫn đến mức án 7 năm tù. Nhiều ý kiến cho rằng đây là mức xử phạt quá nặng so với hậu quả thực tế.

Hai vụ việc trên cho thấy khoảng cách giữa tính nghiêm minh của pháp luật và tính hợp lý, nhân văn trong áp dụng. Đây cũng là lúc cần đặt lại vấn đề về nguyên tắc de minimis non curat lex – pháp luật không sa đà vào chuyện nhỏ.

Để hoàn thiện chính sách pháp luật về hình sự, cá nhân người viết cho rằng: thời gian tới, các cơ quan chức năng cần nghiên cứu, bổ sung nguyên tắc “de minimis non curat lex – pháp luật không sa đà vào chuyện nhỏ” vào Bộ Luật Hình sự, nội dung đề xuất như sau:  “Không truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi mà hậu quả gây ra là rất nhỏ, không có khả năng gây ảnh hưởng xã hội, đã được khắc phục, nếu người thực hiện có nhân thân tốt và không thuộc trường hợp phải xử lý hình sự bắt buộc.”. Điều kiện để áp dung là: hậu quả rất nhỏ: thiệt hại ở mức tối thiểu, ví dụ dưới 10 triệu đồng; không gây ảnh hưởng xã hội: không làm giảm niềm tin vào pháp luật, không gây mất trật tự; đã khắc phục: bồi thường, khôi phục hiện trạng hoặc tự nguyện khắc phục.; nhân thân tốt: không tiền án, có đóng góp xã hội.

Lợi ích của đề xuất này đó là: Giữ vững sức răn đe của pháp luật với tội phạm nghiêm trọng; giảm cảm giác bất công, tiết kiệm nguồn lực tố tụng; pháp luật gần gũi, linh hoạt, đáp ứng thực tiễn; tập trung vào các vụ án nghiêm trọng, phức tạp.

Việc chính thức hóa nguyên tắc de minimis non curat lex trong Bộ luật Hình sự sẽ giúp pháp luật Việt Nam vừa nghiêm minh, vừa nhân văn. Điều này không chỉ bảo vệ công lý thực chất mà còn củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp, để mỗi bản án không chỉ là sự phán quyết của pháp luật mà còn là minh chứng cho sự công bằng và thấu tình đạt lý./.