Hậu quả của hiện tượng “lệch chuẩn” tư tưởng

Hiện tượng “lệch chuẩn” tư tưởng không chỉ là vấn đề của nhận thức mà còn kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng, tác động tiêu cực đến đời sống của mỗi cá nhân, sự ổn định của xã hội và sự phát triển bền vững của quốc gia, dân tộc.

Về góc độ cá nhân, khi hệ thống tư tưởng, niềm tin bị lung lay, sai lệch, cá nhân dễ rơi vào trạng thái mất phương hướng, hoang mang về mục tiêu, ý nghĩa cuộc sống, các giá trị đạo đức. Họ loay hoay không biết tin vào điều gì, theo đuổi cái gì, đâu là đúng, đâu là sai. Trạng thái khủng hoảng giá trị này có thể dẫn đến những hậu quả tâm lý nặng nề như cảm giác trống rỗng, vô nghĩa, lo âu, trầm cảm, mất niềm tin vào bản thân và tương lai. Hiện tượng “lệch chuẩn thần tượng”, tôn sùng những kẻ giang hồ, những người nổi tiếng bằng tai tiếng thay vì tài năng, phẩm giá, là một biểu hiện rõ rệt của sự khủng hoảng và đảo lộn hệ giá trị này.

Để thoát khỏi sự khủng hoảng, một số người có thể tìm đến các hành vi tiêu cực như sống buông thả, thực dụng, lao vào các tệ nạn xã hội, sử dụng chất kích thích, thậm chí tự hủy hoại bản thân. Sự khủng hoảng cá nhân này không chỉ là bi kịch riêng của mỗi người mà còn là sự lãng phí nguồn lực xã hội. Những cá nhân mất phương hướng, chìm trong khủng hoảng giá trị khó có thể đóng góp tích cực vào sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước, vào đời sống cộng đồng.

Về góc độ xã hội, “lệch chuẩn” tư tưởng là nguồn gốc của nhiều hành vi lệch chuẩn trong xã hội. Khi các giá trị đạo đức, chuẩn mực pháp luật bị xem nhẹ, các hành vi vi phạm pháp luật, tội phạm có xu hướng gia tăng, đặc biệt là ở lứa tuổi thanh thiếu niên. Các tệ nạn xã hội như ma túy, cờ bạc, mại dâm, các hành vi bạo lực, gây rối trật tự công cộng sẽ có điều kiện phát triển. Nó tạo nên sự suy thoái về tư tưởng, đạo đức trong một bộ phận cán bộ, đảng viên dẫn đến các hành vi tham nhũng, lãng phí, quan liêu, cửa quyền, gây bức xúc trong nhân dân.

Mâu thuẫn xã hội trở nên gay gắt hơn, trật tự, kỷ cương bị xói mòn, sự gắn kết cộng đồng lỏng lẻo. Sự lệch chuẩn trong tư tưởng dẫn đến lệch chuẩn trong hành vi, đi ngược lại lợi ích chung, kìm hãm sự phát triển lành mạnh và tiến bộ của xã hội.

“Lệch chuẩn” tư tưởng tạo ra hệ quả là suy giảm niềm tin vào thể chế, văn hóa và con người. Đây là một trong những hệ lụy nguy hiểm nhất của lệch chuẩn tư tưởng. Khi những giá trị nền tảng bị nghi ngờ, phủ nhận, khi những biểu hiện tiêu cực, sai trái, đặc biệt là sự suy thoái đạo đức, lối sống, tham nhũng của một bộ phận cán bộ, đảng viên không được ngăn chặn, xử lý kịp thời, niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, vào tính nghiêm minh của pháp luật, vào các giá trị văn hóa truyền thống và thậm chí vào lòng tốt của con người sẽ bị suy giảm nghiêm trọng.

Niềm tin xã hội là chất keo gắn kết cộng đồng, là nền tảng của sự ổn định và đồng thuận. Khi niềm tin bị xói mòn, xã hội dễ rơi vào tình trạng hoài nghi, chia rẽ, bất mãn, tiềm ẩn nguy cơ xung đột và bất ổn.

“Lệch chuẩn” tư tưởng còn là một trong những nguyên nhân làm suy yếu sức mạnh nội lực. Khi tư tưởng không thông, niềm tin lung lay, lý tưởng phai nhạt, sức mạnh nội sinh của quốc gia, yếu tố quyết định sự trường tồn và phát triển sẽ bị suy yếu đáng kể. Sự đồng thuận xã hội, ý chí quyết tâm và tinh thần đoàn kết cần thiết cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

“Lệch chuẩn” tư tưởng còn ảnh hưởng đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Những tư tưởng sai trái, cực đoan, phản động khi lan truyền trong xã hội có thể kích động các hành vi chống đối, gây rối, bạo loạn, đe dọa sự ổn định chính trị và an toàn của người dân. Các thế lực thù địch luôn tìm cách khai thác, khoét sâu những biểu hiện lệch chuẩn tư tưởng, những mâu thuẫn, bức xúc trong xã hội để thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.

“Lệch chuẩn” tư tưởng còn trực tiếp phá hoại nền tảng của khối đại đoàn kết dân tộc. Khi xã hội bị phân mảnh bởi những tư tưởng lệch lạc, mâu thuẫn, sự đồng thuận và gắn kết giữa các tầng lớp nhân dân, các dân tộc, tôn giáo sẽ bị suy yếu, tạo kẽ hở cho các thế lực thù địch lợi dụng, chống phá. Sự suy yếu của khối đại đoàn kết không chỉ là vấn đề nội bộ, mà còn làm giảm sức mạnh tổng hợp của quốc gia, khiến đất nước dễ bị tổn thương hơn trước những tác động và âm mưu can thiệp từ bên ngoài. Do đó, đấu tranh với “lệch chuẩn” tư tưởng cũng chính là bảo vệ sự thống nhất và sức mạnh của dân tộc, bảo vệ độc lập, chủ quyền quốc gia.

Giải pháp để khắc chế hiện tượng lệch chuẩn tư tưởng

Để hạn chế và từng bước đấu tranh xoá bỏ hiện tượng lệch chuẩn tư tưởng, cần triển khai đồng bộ, quyết liệt và kiên trì nhiều giải pháp trên nhiều lĩnh vực, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Theo chúng tôi, trước mắt cần triển khai các giải pháp sau:

Thứ nhất, nâng cao chất lượng giáo dục lý tưởng sống, đạo đức và văn hóa ứng xử. Đây là giải pháp nền tảng, có ý nghĩa chiến lược lâu dài. Để làm được điều đó, cần đổi mới mạnh mẽ, toàn diện nội dung, phương pháp giáo dục lý luận chính trị, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, giáo dục đạo đức, lối sống, lịch sử, văn hóa dân tộc trong hệ thống giáo dục quốc dân và trong toàn xã hội.

Nội dung giáo dục phải đảm bảo tính khoa học, cách mạng, đồng thời phải thiết thực, gần gũi, phù hợp với từng đối tượng, lứa tuổi, gắn lý luận với thực tiễn sinh động của đất nước và thế giới. Phương pháp giáo dục cần đa dạng, linh hoạt, hiện đại, tăng cường đối thoại, thảo luận, nêu gương, phát huy tính chủ động, sáng tạo, tư duy phản biện của người học, khắc phục tình trạng áp đặt, một chiều, hình thức. Đặc biệt chú trọng giáo dục lý tưởng cách mạng, lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, trách nhiệm công dân, khát vọng cống hiến, xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Đồng thời, tăng cường giáo dục văn hóa ứng xử văn minh, lịch sự, tôn trọng pháp luật, tôn trọng cộng đồng trong giao tiếp hàng ngày và trên không gian mạng.

Thứ hai, phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục nhân cách, tư tưởng. Gia đình phải thực sự là cái nôi nuôi dưỡng nhân cách, là tấm gương về đạo đức, lối sống của các cá nhân. Nhà trường cần thực hiện tốt vai trò chủ đạo trong việc trang bị kiến thức, kỹ năng và định hướng giá trị. Các tổ chức đoàn thể, xã hội, đặc biệt là Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, cần phát huy vai trò xung kích trong việc tập hợp, giáo dục, định hướng lý tưởng, tạo môi trường lành mạnh cho thanh thiếu niên rèn luyện, trưởng thành.

Mục tiêu cuối cùng của giáo dục không chỉ là truyền thụ kiến thức mà phải là bồi dưỡng niềm tin và sự thấm nhuần các giá trị cốt lõi. Điều này đòi hỏi đội ngũ nhà giáo, cán bộ làm công tác tư tưởng không chỉ giỏi về chuyên môn mà còn phải là những tấm gương sáng về đạo đức, lối sống, có phương pháp sư phạm lôi cuốn.

Thứ ba , tăng cường “hệ miễn dịch thông tin độc hại” cho công dân, nhất là thanh niên. Trong bối cảnh bùng nổ thông tin và sự tấn công mạnh mẽ của các luồng tư tưởng độc hại trên không gian mạng, việc trang bị cho công dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, khả năng “tự đề kháng”, “miễn dịch” trước thông tin xấu độc là một giải pháp mang tính chủ động và bền vững.

Thứ tư , trang bị kỹ năng tiếp nhận, phản biện thông tin. Cần đưa nội dung giáo dục kỹ năng số, kỹ năng an toàn thông tin, kỹ năng nhận diện và xử lý tin giả, tin sai sự thật, kỹ năng tư duy phản biện vào chương trình giáo dục các cấp một cách hệ thống, bài bản. Người dân cần được hướng dẫn cách kiểm chứng nguồn tin, đánh giá độ tin cậy của thông tin, phát hiện các thủ đoạn tuyên truyền, xuyên tạc, lừa đảo trên mạng. Việc hình thành thói quen kiểm chứng thông tin trước khi tin tưởng và chia sẻ là vô cùng quan trọng.

Thứ năm , nâng cao nhận thức chính trị và tinh thần trách nhiệm công dân. Song song với kỹ năng, cần nâng cao nhận thức chính trị, hiểu biết về tình hình đất nước, về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, về âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch. Từ đó, bồi đắp niềm tin, lý tưởng, tinh thần yêu nước, ý thức trách nhiệm công dân trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc. Khuyến khích tinh thần chủ động tham gia đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch một cách có văn hóa, có cơ sở lý luận và thực tiễn.

Bản chất của “hệ miễn dịch thông tin độc hại” không phải là ngăn chặn, cấm đoán thông tin một cách cực đoan, mà là xây dựng năng lực phòng vệ từ bên trong cho mỗi cá nhân. Khi được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng và bản lĩnh chính trị, công dân sẽ có khả năng tự sàng lọc, phân tích, đánh giá và đưa ra những phán quyết độc lập, đúng đắn trước mọi luồng thông tin, hình thành sức đề kháng mạnh mẽ trước sự thao túng, lôi kéo từ bất kỳ nguồn nào.

Thứ sáu, phát huy vai trò của truyền thông, văn hóa, văn nghệ. Báo chí, truyền thông, văn hóa, văn nghệ có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc định hướng tư tưởng, thẩm mỹ, lan tỏa các giá trị tốt đẹp và đấu tranh chống lại các biểu hiện lệch chuẩn. Để phát huy hiệu quả vai trò này, các sản phẩm truyền thông, văn hóa, văn nghệ phải thực sự hấp dẫn, có sức lay động, chạm đến cảm xúc và nhận thức của công chúng.

Trong môi trường cạnh tranh thông tin gay gắt hiện nay, đặc biệt là sự lôi cuốn của các nội dung giải trí, giật gân trên mạng, những sản phẩm mang tính giáo dục, định hướng chỉ có thể thành công nếu đạt được chất lượng nghệ thuật cao, phản ánh đúng tâm tư, nguyện vọng và hơi thở của cuộc sống, tránh sự giáo điều, khô cứng, hô hào khẩu hiệu suông. Chất lượng và sự phù hợp là yếu tố sống còn.

Thứ bảy , hoàn thiện chính sách quản lý xã hội và phát hiện, xử lý sớm các biểu hiện lệch chuẩn. Bên cạnh các giải pháp về giáo dục, tuyên truyền, cần tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế thực thi để ngăn chặn, xử lý kịp thời, nghiêm minh các hành vi lệch chuẩn tư tưởng, đặc biệt là trên không gian mạng.

Cùng với đó là xây dựng và triển khai các chiến lược quản lý không gian mạng một cách chủ động, kết hợp giữa các biện pháp kỹ thuật, pháp lý và tuyên truyền giáo dục. Tăng cường “phủ xanh” không gian mạng bằng thông tin tích cực, chính thống; phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan, đơn vị trong việc xử lý khủng hoảng truyền thông, phản bác các chiến dịch thông tin sai lệch.

Như vậy, “lệch chuẩn” tư tưởng là một thách thức nghiêm trọng đối với xã hội Việt Nam hiện nay. Nó gây ra những tác động tiêu cực đến đạo đức, lối sống, văn hóa ứng xử, làm xói mòn niềm tin xã hội và gây mất ổn định trật tự, đồng thời tiềm ẩn những nguy cơ lâu dài, đe dọa đến nền tảng tư tưởng của Đảng, sự vững mạnh của chế độ, khối đại đoàn kết toàn dân tộc và sự phát triển bền vững của đất nước. Việc nhận diện đúng đắn và triển khai kịp thời, hiệu quả các giải pháp ứng phó là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hội nhập và phát triển của đất nước ta hiện nay./.

(Kỳ 4: Hà Tĩnh với công tác chống “lệch chuẩn” về tư tưởng)