Để thực sự phát huy vị trí, vai trò của Hội đồng nhân dân, thực hiện đúng đắn, đầy đủ những nội dung quy định của Hiến pháp mới, cần thiết đặt ra yêu cầu phải đổi mới toàn diện cả về cơ cấu tổ chức và thực hiện chức năng, nhiệm vụ nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân theo quy định của Hiến pháp. Từ thực tiễn hoạt động của Hội đồng nhân dân các cấp những năm vừa qua thì việc đổi mới cơ cấu tổ chức của HĐND các cấp là một yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND.

Theo Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003, Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2011-2016 được bầu ra ở 3 cấp: tỉnh, huyện, xã. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, HĐND và đại biểu HĐND đã luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, phát huy vai trò của tập thể và cá nhân; tận tâm trong công việc, thường xuyên tìm tòi, đổi mới hoạt động; góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng quyết định, giám sát của Hội đồng nhân dân; thực hiện tốt việc điều hòa, phối hợp hoạt động của Thường trực, các Ban Hội đồng nhân dân; thường xuyên giữ mối liên hệ giữa đại biểu với cử tri… Hoạt động của HĐND các cấp đã góp phần quan trọng đảm bảo thực thi pháp luật, xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo QP-AN ở địa phương. Tuy vậy, với cơ cấu tổ chức và chế độ làm việc của Thường trực, các Ban và đại biểu Hội đồng nhân dân thời gian vừa qua thì việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của pháp luật có những hạn chế, bất cập:

Cơ cấu trong Thường trực HĐND tỉnh, huyện có 3 đại biểu; riêng cấp xã có Chủ tịch, Phó Chủ tịch thì chưa đủ để làm việc tập thể. Thường trực HĐND chưa được xác lập là một cơ quan đầy đủ với những nhiệm vụ, quyền hạn tương ứng, nhất là trong việc quyết định những vấn đề phát sinh có liên quan. Chính vì vậy, nhiều vấn đề phát sinh trong thực tế cần giải quyết kịp thời nhưng phải chờ đến kỳ họp HĐND để quyết định.

Đồng chí Trần Nam Hồng - UV BTV, Phó Bi thư Thường trực Tỉnh ủy phát biểu tại hội thảo nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của HĐND các cấp tỉnh Hà Tĩnh

Thường trực HĐND hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ; theo quy định, Phó Chủ tịch HĐND và Uỷ viên Thường trực HĐND tỉnh giúp Chủ tịch HĐND làm nhiệm vụ theo sự phân công của Chủ tịch, nhưng trên thực tế vị trí pháp lý của chức danh chưa rõ và do vậy, việc phát huy vai trò của Uỷ viên Thường trực HĐND gặp khó khăn (thực tế chỉ khi có nhiều Ủy viên thì mới bố trí 1 đồng chí làm nhiệm vụ Ủy viên Thường trực).

Thường trực Hội đồng nhân dân và các ban của Hội đồng nhân dân đều do Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu ra và cùng chịu trách nhiệm tập thể trước Hội đồng nhân dân, nhưng mối quan hệ công tác của các cơ quan này chưa được quy định rõ ràng là quan hệ phối hợp hay phụ thuộc nên có khi gặp lung túng trong xử lý công việc của HĐND.

Theo Quy chế hoạt động của Hội đồng nhân dân: “Chủ tịch Hội đồng nhân dân có thể làm việc kiêm nhiệm, Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân và Uỷ viên Thường trực Hội đồng nhân dân làm việc chuyên trách”. Trên thực tế một số địa phương không bố trí được như vậy, khi Chủ tịch Hội đồng nhân dân làm việc chuyên trách, chức vụ trong Đảng theo cơ cấu là Uỷ viên Ban Thường vụ, trong khi đó Chủ tịch UBND là Phó Bí thư, trong thể chế chính trị do Đảng lãnh đạo, việc bố trí như vậy sẽ khó khăn cho việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Chủ tịch Hội đồng nhân dân.

Những thành viên các Ban của Hội đồng nhân dân làm việc kiêm nhiệm thì sẽ khó khăn việc bố trí thời gian cho hoạt động kiêm nhiệm, nhất là công tác nghiên cứu, thu thập thông tin phục vụ cho công tác thẩm tra, giám sát. Ngoài ra, các vị trí cần tập trung cao cả về chuyên môn cũng như thời gian như Trưởng các Ban của HĐND mà do lãnh đạo các Ban của cấp ủy kiêm nhiệm thì càng khó khăn hơn trong tổ chức thực hiện nhiệm vụ, do công việc chuyên môn riêng của các đồng chí đó cũng đã rất nặng nề…

Số đại biểu hoạt động chuyên trách HĐND chiếm tỷ lệ rất thấp: Cấp tỉnh đại biểu hoạt động chuyên trách chiếm khoảng 9%; ở cấp huyện 6%; cấp xã chỉ có 1 người. Đại biểu kiêm nhiệm chưa dành được nhiều thời gian cho hoạt động HĐND, chủ yếu là tập trung ở các kỳ họp HĐND, các cuộc tiếp xúc cử tri trước và sau kỳ họp. Các hoạt động thường xuyên giữa hai kỳ họp, nhất là hoạt động giám sát, khảo sát của HĐND do đại biểu chuyên trách thực hiện là chính. Bên cạnh đó, việc cơ cấu thành viên của các Ban HĐND có người là cấp trưởng sở, ngành thuộc UBND tỉnh, nên trong hoạt động giám sát khó thể hiện đầy đủ trách nhiệm của mình. Nếu vừa là thành viên Đoàn giám sát, vừa là người đứng đầu cơ quan, đơn vị chịu sự giám sát lại càng khó hơn…

Về cơ chế giao nhiệm vụ, quyền hạn: Hội đồng nhân dân, Thường trực, các Ban và đại biểu có rất nhiều nhiệm vụ nhưng quyền chưa tương xứng, ví dụ: Khi nhận khiếu nại, tố cáo của công dân, đại biểu HĐND kịp thời chuyển đến người có thẩm quyền xem xét, giải quyết và thông báo bằng văn bản cho đại biểu biết kết quả. Trên thực tế người có thẩm quyền ít khi làm đầy đủ yêu cầu này. Thường trực, các ban, đại biểu HĐND cũng chỉ có quyền kiến nghị, yêu cầu, chất vấn... mà thiếu chế tài cụ thể. Do vậy, hiệu quả việc giải quyết kiến nghị của công dân, của đại biểu HĐND thấp; nhân dân ít đến với cơ quan HĐND và đại biểu HĐND là tổ chức, cá nhân do mình bầu ra và giao quyền lực.

Từ kết quả và một số hạn chế, bất cập trong thực tiễn hoạt động của Hội đồng nhân dân các cấp như đã nêu trên, để không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ ngày càng cao trong tiến trình đổi mới, cần lưu ý nghiên cứu một số điểm như:

Thứ nhất, đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với HĐND; làm tốt công tác quy hoạch cán bộ chuyên trách HĐND; bố trí cán bộ chuyên trách HĐND tham gia cấp ủy với số lượng hợp lý; định hướng nội dung và chỉ đạo chuẩn bị tốt nội dung kỳ họp; quy định cụ thể hơn việc MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội phản biện nội dung trình HĐND; chỉ đạo lựa chọn trúng, đúng các vấn đề giám sát, tập trung vào các vấn đề cử tri, nhân dân bức xúc, quan tâm; tăng cường tiếp xúc cử tri theo chuyên đề, lĩnh vực.

Thứ hai, triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013, sớm sửa đổi, ban hành mới các văn bản luật, pháp lệnh phù hợp Hiến pháp mới; tổ chức lấy ý kiến rộng rãi nội dung các văn bản trên trước khi được Quốc hội thông qua.

Thứ ba, sửa đổi, bổ sung Luật tổ chức HĐND và UBND: Không quy định chức danh Ủy viên Thường trực HĐND, thay vào đó được bầu các Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân. Quy định: Thường trực HĐND là cơ quan của HĐND, do HĐND bầu ra, gồm Chủ tịch, các Phó Chủ tịch và Trưởng các ban HĐND; Quy định Bí thư hoặc Phó Bí thư cấp ủy làm Chủ tịch HĐND; thường Chủ tịch HĐND chuyên trách cần cơ cấu giữ chức vụ tương ứng trong cấp ủy.

Thứ tư, phân định rõ mối quan hệ giữa Thường trực HĐND với các ban của HĐND (phối hợp hay trực thuộc). Tăng đại biểu chuyên trách cho các ban của HĐND (tỉnh khoảng 10-12, huyện 4-5, xã 2-3) giải quyết tốt vấn đề này sẽ tạo điều kiện cho đại biểu có nhiều thời gian tập trung thực hiện các hoạt động của HĐND để khi tổ chức giám sát, thẩm tra, các thông tin đưa ra chính xác, phù hợp với pháp luật và thực tế ở địa phương, với các luận cứ thuyết phục. Việc tăng số lượng đại biểu HĐND chuyên trách chính là để tăng tính chuyên nghiệp của HĐND.

Thứ năm, cần quy định HĐND cấp trên có nhiệm vụ hướng dẫn, chỉ đạo, kiểm tra cấp dưới nhằm đảm bảo hoạt động thống nhất, thông suốt trong hệ thống.

Thứ sáu, quy định: Trưởng ban, Phó Trưởng ban HĐND cấp tỉnh làm việc chuyên trách. Trưởng ban HĐND cấp huyện có thể làm việc chuyên trách, nếu Trưởng ban làm việc kiêm nhiệm thì Phó Trưởng ban làm việc chuyên trách.

Thứ bảy, giải quyết tốt mối quan hệ giữa “cơ cấu và chất lượng đại biểu”. Bầu được những đại biểu thực sự tiêu biểu, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có trình độ, năng lực và phải có điều kiện thực hiện nhiệm vụ. Đó vừa là yêu cầu, vừa là điều kiện tiên quyết đảm bảo cho HĐND phát huy được vai trò, vị trí là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, xứng đáng là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương.