Vì vậy, chất lượng và hiệu quả công tác quản lý Tài chính - Ngân sách ngày càng được nâng lên rõ rệt, khẳng định được vị trí, trách nhiệm của cơ quan quyền lực nhà nước tại địa phương. Qua đó, đã góp phần không nhỏ vào sự phát triển Kinh tế - Xã hội của tỉnh với nhiều thành tựu nổi bật, cụ thể là: Cùng với việc triển khai thực hiện tốt các cơ chế, chính sách thường xuyên đổi mới của Trung ương, Hà Tĩnh đã kịp thời xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện nhiều cơ chế, chính sách kinh tế mang tính đột phá, năng động, sáng tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ phát triển Kinh tế - Xã hội, Quốc phòng - An ninh cụ thể của địa phương. Đến nay, Hà Tĩnh là tỉnh có tốc độ phát triển kinh tế cao, thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài lớn, số thu Ngân sách nhà nước và nguồn lực đầu tư toàn xã hội tăng nhanh, kết cấu hạ tầng đô thị, nông thôn tiếp tục được đầu tư xây dựng, hoàn thành và đưa vào sử dụng nhiều công trình dự án trọng điểm; tập trung đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới mô hình tăng trưởng, tái cấu trúc ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn; thành lập, xây dựng và nâng cao năng lực bộ máy chính quyền đô thị; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, ứng dụng khoa học công nghệ; công tác an sinh xã hội, giải quyết việc làm được chú trọng; an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội được đảm bảo… Hà Tĩnh là một trong những tỉnh đứng đầu về xây dựng nông thôn mới, đang từng bước đạt được mục tiêu xây dựng Hà Tĩnh trở thành một tỉnh có công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ phát triển, mang tính hiện đại.

Đồng chí Nguyễn Trí Lạc - Trưởng ban Kinh tế và Ngân sách HĐND tỉnh phát biểu tại cuộc làm việc với Sở Tài nguyên và Môi trường

Giám sát Tài chính NSNN của HĐND mang tính quyền lực nhà nước của mỗi cấp chính quyền địa phương, nhằm mục đích phát hiện và xử lý những vấn đề nảy sinh trong quản lý và sử dụng NSNN; xem xét và đánh giá về trách nhiệm pháp lý đối với đối tượng giám sát; bảo đảm tuân thủ các quy định của Luật pháp, chế độ, tiêu chuẩn định mức chi NSNN; xem xét, đánh giá hiệu quả, tác động của NSNN đối với sự phát triển Kinh tế - Xã hội; thu thập ý kiến, thông tin, nguyện vọng và kiến nghị của cử tri về pháp luật, phương thức điều hành, về đòi hỏi của đời sống xã hội... Từ đó, nghiên cứu, xây dựng các cơ chế, chính sách về tài chính, ngân sách, điều chỉnh phương thức quản lý điều hành NSNN phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế xã hội.

Thực hiện chức năng hoạt động giám sát tài chính, ngân sách nhà nước địa phương. Hàng năm được Hội đồng nhân dân tỉnh thực hiện ở tất cả các khâu trong quy trình ngân sách, bao gồm: Trước hết giám sát việc lập kế hoạch ngân sách (dự toán ngân sách); giám sát việc phân bổ NSĐP và số bổ sung từ NS cấp trên cho NS cấp dưới; giám sát việc giao nhịêm vụ thu, chi ngân sách cho các Sở, Ban, Ngành, các cơ quan đơn vị thuộc tỉnh; Giám sát Quá trình chấp hành NSNN; Giám sát quyết toán, phê chuẩn quyết toán Ngân sách địa phương.

Để hoạt động giám sát tài chính ngân sách thực sự có hiệu quả, trên cơ sở phát triển Kinh tế - Xã hội của tỉnh, điều kiện năng lực tham gia hoạt động giám sát, thời gian qua Hội đồng Nhân dân tỉnh tập trung vào các vấn đề trọng tâm như: Giám sát về lĩnh vực hoạt động ĐT-XDCB, việc thực hiện các chương trình, dự án trên địa bàn tỉnh; giám sát tình hình thực hiện dự toán thu, chi ngân sách ở một số địa phương và đơn vị; Việc thực hiện các chương trình, dự án trọng điểm; Hoạt động của các doanh nghiệp sau cổ phần hóa; Giám sát tình hình triển khai kế hoạch thu, chi ngân sách địa phương hàng năm; giám việc thực hiện các quy định về thu phí, lệ phí; tình hình sử dụng nguồn vượt thu, việc thực hiện các kiến nghị của KTNN...

Ngoài ra tăng cường giám sát chuyên sâu việc xây dựng, thực hiện phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi; tỷ lệ phần trăm (%) phân chia giữa ngân sách các cấp chính quyền địa phương nhằm bảo đảm tính chủ động, nâng cao trách nhiệm của mỗi cấp chính quyền địa phương trong  quản lý, khai thác nguồn thu thực hiện nhiệm vụ chi được giao; nguồn thu, tỷ lệ phần trăm (%) phân chia giữa ngân sách các cấp chính quyền địa phương còn xem xét đến việc phân công nhiệm vụ quản lý thu của cơ quan thuế các cấp.

Hai là, giám sát việc xây dựng và thực hiện nguyên tắc tiêu chí, và định mức phân bổ ngân sách cho các ngành lĩnh vực, cho các cấp chính quyền địa phương, chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi theo quy định của Chính phủ...;

Qua hoạt động giám sát đã kịp thời phát hiện được những tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện của các cấp, các ngành, nêu lên những ý kiến xác đáng, được đối tượng giám sát tiếp thu, nhiều kiến nghị sau giám sát từng bước được tổ chức, thực hiện, như: Tăng cường công tác quản lý thuế, phân cấp, công khai, minh bạch nhiệm vụ thu NSNN, chống thất thu trên một số lĩnh vực, giải pháp xử lý bất cập cục bộ giữa phân bổ, cân đối ngân sách cấp huyện, thành phố thị xã với các xã, phường, thị trấn; tăng cường công tác quản lý nhà nước  về đầu tư phát triển và việc phân cấp quản lý vốn ngân sách cho đầu tư phát triển giữa các cấp chính quyền địa phương, việc lập thẩm định quyết định đầu tư dự án, phân bổ kế hoạch vốn đầu tư, tiến độ thực hiện dự án và thanh quyết toán, giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản, giải ngân vốn các chương trình mục tiêu quốc gia... Tiết kiệm chi thường xuyên để đầu tư cho các nhiệm vụ quan trọng trong phát triển kinh tế; hạn chế việc đầu tư dàn trải trong việc sử dụng vốn đầu tư phát triển thuộc ngân sách nhà nước, ưu tiên vốn cho các công trình, dự án trọng điểm, bố trí vốn cho các công trình chuyển tiếp,...

Những khó khăn, hạn chế:

 Tuy hoạt động giám sát của Hội đồng Nhân dân tỉnh đạt được những kết quả như đã nêu nhưng trong quá trình giám sát tài chính ngân sách nhà nước ở  địa phương còn gặp khó khăn, hạn chế sau đây:

Do tính lồng ghép ngân sách trung ương và ngân sách các cấp chính quyền địa phương nên quy trình thực hiện lập, phân bổ dự toán ngân sách địa phương có nhiều khó khăn;

Trong thời kỳ ổn định ngân sách nhà nước (năm cuối của thời kỳ ổn định ngân sách kỳ trước), theo quy định của Luật NSNN, Chính phủ (Hội đồng Nhân dân tỉnh) đã ban hành Quyết định qui định việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi tỷ lệ điều tiết (%) giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, giữa các cấp chính quyền địa phương (Hội đồng Nhân dân tỉnh), các nguyên tắc, tiêu chí và định mức bổ sung ngân sách cho các ngành lĩnh vực và địa phương xác định số bổ sung từ ngân sách TW cho địa phương ngân sách cấp trên cho cấp dưới (Hội đồng Nhân dân tỉnh), tạo điều kiện thuận lợi cho địa phương chủ động trong việc lập chấp hành dự toán ngân sách địa phương, tuy vậy việc xác định số bổ sung từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương (ngoài số bổ sung trợ cấp cân đối) thường rất chậm (nguồn vốn đầu tư phát triển từ chương trình mục tiêu quốc gia, vốn hỗ trợ có mục tiêu từ ngân sách TW). Vì vậy hàng năm (tại kỳ họp cuối năm) nguồn kinh phí này không được tổng hợp quyết định phân bổ dự toán NSNN địa phương, mặt khác nếu kịp thời để tổng hợp quyết định dự toán ngân sách nhà nước địa phương thì cũng mang tính hình thức vì nội dung này đã được TW quyết định các danh mục dự án chi cụ thể, địa phương tổng hợp dự toán và quyết toán Ngân sách địa phương.

Tương tự như vậy đối với ngân sách các cấp chính quyền địa phương số bổ sung từ ngân sách cấp trên cho cấp dưới chủ yếu là bổ sung trợ cấp cân đối, số bổ sung trợ cấp có mục tiêu hầu như không được giao trong dự toán ngân sách ngay từ đầu năm, đặc biệt là việc xác định và phân bổ vốn đầu tư phát triển hầu như không được triển khai;  

Các báo cáo dự toán, phân bổ dự toán chưa đầy đủ các biểu mẫu quy định theo thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính, thời gian gửi báo cáo hết sức chậm; phân bổ nguồn vốn đầu tư phát triển từ chương trình mục tiêu quốc gia, vốn hỗ trợ có mục tiêu từ ngân sách TW, vốn thực hiện một số chính sách hỗ trợ đầu tư phát triển của ngân sách địa phương thường chưa được phân bổ chi tiết đến đối tượng đơn vị, cấp sử dụng ngân sách tại kỳ họp Hội đồng Nhân dân tỉnh.

Lực lượng và năng lực chuyên môn của thành viên tham gia giám sát còn hạn chế, cán bộ làm công tác chuyên môn giúp Hội đồng Nhân dân còn ít, số lượng Đại biểu Hội đồng Nhân dân chuyên trách về Tài chính - Ngân sách còn rất mỏng so với khối lượng công việc phải thẩm tra, giám sát; Nội dung giám sát thuờng liên quan đến nhiều cơ chế chính sách và các quy định pháp luật.

Việc thực hiện kiến nghị sau giám sát của các cơ quan chức năng có những việc chưa kịp thời, chưa dứt điểm như việc ban hành các đề án, quy hoạch phát triển kinh tế một số ngành lĩnh vực chưa xác định được khả năng cân đối ngân sách, và thẩm quyền quyết định, vấn đề về thẩm quyền ban hành quy định tỷ lệ tiết kiệm trong đấu thầu hạn chế và chỉ định thầu, hiệu quả và tính quản lý nguồn lực tiết kiệm, ban hành nguyên tắc tiêu chí và định mức phân bổ vốn đầu tư phát triển giữa các cấp NSĐP theo quy định của Chính phủ...

Từ kinh nghiệm thực tiễn hoạt động có thể đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng Nhân dân tỉnh trên lĩnh vực Tài chính - Ngân sách như sau:

Thứ nhất, cần tiếp tục tăng cường vai trò quyết định và giám sát của Hội đồng Nhân dân các cấp trong quản lý điều hành ngân sách nhà nước, đặc biệt là việc xây dựng quyết định ban hành qui định phân cấp nguồn thu nhiệm vụ chi, tỷ lệ điều tiết nguồn thu ngân sách giữa các cấp chính quyền địa phương.

Thứ hai, tiếp tục hoàn chỉnh, chuẩn hóa các quy định của pháp luật về phân bổ, quản lý, điều hành và sử dụng ngân sách:

Trong điệu kiện hiện nay Luật ngân sách nhà nước sửa đổi bổ sung, Luật đầu tư công, Luật tổ chức chính quyền địa phương... đã và sẽ có hiệu lực thi hành trong giai đoạn tới vì vậy cần tiếp tục hoàn chỉnh, chuẩn hóa các quy định của pháp luật về phân bổ, quản lý, điều hành và sử dụng ngân sách ở địa phương. Từ thực tiễn hiện nay đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, quy định cụ thể quyền hạn và trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị trong thực hiện dự toán ngân sách. Ban hành đầy đủ, hợp lý các nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ ngân sách cho các nhiệm vụ chi, đảm bảo tính công bằng, minh bạch và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Để kết luận giám sát chính xác, có tính thuyết phục cao, yêu cầu đặt ra là cần có những chuẩn mực để so sánh, đánh giá kết quả thực hiện của đối tượng được giám sát, đó chính là các quy định của pháp luật, các chuẩn mực lượng hóa hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thứ ba, tăng cường công tác phối hợp, sử dụng kết quả kiểm toán nhà nước; kết hợp sử dụng hình thức kiểm toán độc lập:

Kết quả kiểm toán nhà nước đối với ngân sách sẽ giúp cho Hội đồng Nhân dân tỉnh có được thông tin đầy đủ, chính xác về công tác quản lý, thu - chi ngân sách, quyết toán ngân sách. Để nâng cao chất lượng các kết luận giám sát, Hội đồng Nhân dân tỉnh, trước hết là Thường trực Hội đồng Nhân dân, Ban Kinh tế và Ngân sách Hội đồng Nhân dân tỉnh tăng cường phối hợp với Kiểm toán nhà nước trong việc sử dụng kết quả kiểm toán. Kiểm toán nhà nước cần tiến hành kiểm toán trước khi Hội đồng Nhân dân tỉnh phê chuẩn quyết toán. Trong quá trình giám sát tình hình thu - chi gân sách, Hội đồng Nhân dân tỉnh có thể phối hợp với cơ quan kiểm toán nhà nước hoặc hợp đồng với đơn vị kiểm toán độc lập tiến hành kiểm toán một số vấn đề nổi cộm, bức xúc được dư luận đặc biệt quan tâm, kiểm toán quyết toán NSNN những năm Kiểm toán nhà nước không thực hiện kiểm toán.

Thứ tư, thường xuyên theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các kết luận giám sát; xác định rõ trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức trong việc chấp hành các kiến nghị sau giám sát của Hội đồng Nhân dân tỉnh: Tại các kỳ họp, Thường trực Hội đồng Nhân dân tỉnh cần phải tổng hợp các nội dung kiến nghị sau các cuộc giám sát và tiến độ thực hiện của các cơ quan, đơn vị liên quan, báo cáo trước Hội đồng Nhân dân tỉnh.

Thứ năm, nâng cao chất lượng, trình độ đội ngũ cán bộ tham mưu, giúp việc cho các hoạt động giám sát: Để các hoạt động giám sát trên lĩnh vực ngân sách mang lại hiệu quả cao, yêu cầu đặt ra là các thông tin số liệu phải được thu thập, tổng hợp, phân tích, đánh giá một cách đầy đủ, chính xác. Đội ngũ cán bộ tham mưu, giúp việc thuộc Văn phòng Đoàn ĐBQH và Hội đồng Nhân dân tỉnh sẽ giúp Hội đồng Nhân dân, Thường trực Hội đồng Nhân dân, Ban Kinh tế và Ngân sách Hội đồng Nhân dân tỉnh thực hiện nhiệm vụ này. Do vậy, cần phải nâng cao trình độ, năng lực của cán bộ tham mưu, giúp việc trong hoạt động giám sát ngân sách.