Trong tổ chức của chính quyền địa phương ở nước ta, Hội đồng nhân dân là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân địa phương, do nhân dân địa phương bầu ra, có hai chức năng quan trọng là quyết định và giám sát. Trong đó, chức năng giám sát của HĐND được thể hiện ở những nội dung: (1) Giám sát của HĐND nhằm bảo đảm tất cả quyền lực thuộc về Nhân dân, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; (2) Giám sát của HĐND bảo đảm việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, việc thực hiện nghị quyết của HĐND; (3) Giám sát của HĐND nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước ở địa phương; (4) Giám sát của HĐND nhằm phát hiện và ngăn chặn tình trạng lạm dụng quyền lực, góp phần tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Như vậy, có thể thấy, bằng việc thực hiện chức năng giám sát, HĐND thể hiện vai trò cơ bản trong cơ chế kiểm soát quyền lực thực thi chính sách, pháp luật ở địa phương. Chức năng giám sát của Hội đồng nhân dân là một trong các định chế quan trọng bảo đảm cho hoạt động quản lý nhà nước ở địa phương đạt hiệu quả, minh bạch và trung thực.

Thực hiện các quy định của Luật, trong những năm qua HĐND tỉnh Hà Tĩnh đã không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động; qua đó thực hiện tốt việc kiểm soát quyền lực nhà nước đối với bộ máy chính quyền các cấp, thể hiện ở một số nội dung sau:

1. Tham mưu, xây dựng các giải pháp nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân các cấp tỉnh Hà Tĩnh, qua đó thực hiện tốt vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương.

Năm 2028, Đảng đoàn, Thường trực HĐND tỉnh đã tham mưu Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Chỉ thị số 29-CT/TU ngày 02/7/2018 về việc tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng nhằm tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động Hội đồng nhân dân các cấp. Chỉ thị đưa ra 7 nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND các cấp. Trong đó, giải pháp trọng tâm là tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng đối với tổ chức bộ máy và hoạt động của HĐND các cấp tỉnh Hà Tĩnh; giải pháp cơ bản là đổi mới phương thức, nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND các cấp theo hướng thực chất, hiệu quả, trong đó xác định rõ vai trò, trách nhiệm, tính chuyên nghiệp của Thường trực, các Ban của HĐND, các Tổ đại biểu và đại biểu HĐND trong hoạt động của HĐND là mấu chốt của mọi hoạt động.

2. Thực hiện vai trò kiểm soát quyền lực nhà nước qua việc hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, ban hành các cơ chế, chính sách thuộc thẩm quyền.

Với chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, HĐND tỉnh ban hành các cơ chế, chính sách, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, làm cơ sở để UBND và chính quyền các cấp trong việc thực hiện các quy định của pháp luật cũng như các cơ chế, chính sách cho sự phát triển kinh tế xã hội, đảm bảo an sinh xã hội, an ninh quốc phòng của địa phương.

HĐND tỉnh đã ban hành nhiều nghị quyết làm cơ sở pháp lý quan trọng để chính quyền các cấp triển khai thực hiện như: nghị quyết phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách; quy định mức chi tổ chức thực hiện bồi thường, hỗ trợ,tái định cư và cưỡng chế kiểm đếm, cưỡng chế thu hồi đất khi Nhà nước thu hồi đất; nghị quyết một số cơ chế, chính sách hỗ trợ tạo nguồn lực xây dựng thành công tỉnh Hà Tĩnh đạt chuẩn nông thôn mới, giai đoạn 2022-2025…Đây là những căn cứ quan trọng để HĐND tỉnh thực hiện tốt việc kiểm soát quyền lực và giám sát triển khai thực hiện, tạo tính hệ thống, thống nhất trong công tác quản lý nhà nước của chính quyền các cấp.

3. Hoạt động giám sát của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND tỉnh bảo đảm cho hoạt động quản lý nhà nước ở địa phương đạt hiệu quả, minh bạch.

Trong những năm qua, hoạt động giám sát của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND tỉnh được thực hiện bài bản, thiết thực, hiệu quả trên cơ sở tuân thủ các quy định của Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND và hướng dẫn tại Nghị quyết số 594/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Điều làm nên hiệu quả trong hoạt động giám sát của HĐND tỉnh trong thời gian qua là xác định đúng vấn đề, đúng trọng tâm, nội dung, đối tượng cần giám sát; không để trùng lắp về nội dung, thời gian, đối tượng, địa điểm; giám sát, tái giám sát đến cùng; tổ chức giám sát công khai, sát dân, sát cơ sở, có kết hợp giữa giám sát chung với giám sát thường xuyên, giữa giám sát qua văn bản với đi giám sát thực tế ở cơ sở, trong đó có giám sát cấp thực thi ở dưới cấp sở ngành, địa phương...

Kết thúc các đợt giám sát, HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND đều ban hành báo cáo kết quả giám sát, khảo sát và được công bố công khai, gửi tới UBND tỉnh và các đơn vị - đối tượng giám sát để nghiên cứu, tiếp thu và triển khai thực hiện. Quá trình theo dõi việc giải quyết các kết luận giám sát, tái giám sát tiếp tục được chú trọng, được phân công, giao theo từng lĩnh vực tới lãnh đạo chuyên trách các Ban của HĐND, Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh chịu trách nhiệm theo dõi, tổng hợp kết quả thực hiện các kiến nghị sau giám sát. Có văn bản đôn đốc, nhắc nhở nếu chậm giải quyết hoặc đưa vào nội dung chất vấn tại kỳ họp, phiên giải trình của Thường trực HĐND tỉnh.

Nhờ những nỗ lực ấy, thời gian qua, hoạt động giám sát của HĐND đối với UBND tỉnh, các cơ quan tư pháp và bộ máy chính quyền các cấp ngày càng được nâng cao, bảo đảm quyền thực thi pháp luật và thực hiện chức năng quản lý các lĩnh vực đời sống xã hội của bộ máy chính quyền các cấp, bảo đảm quyền và nghĩa vụ của nhân dân, góp phần thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn địa phương. Cũng thông qua hoạt động giám sát, nhiều khó khăn, hạn chế trong các lĩnh vực trên địa bàn đã được tập trung chỉ đạo, khắc phục có hiệu quả, được nhân dân ghi nhận.

4. Kiểm soát quyền lực thông qua hoạt động tiếp xúc cử tri, tiếp công dân, đôn đốc giải quyết đơn thư khiếu nại tố cáo của công dân, kết quả giải quyết kiến nghị của cử tri.

Tiếp xúc cử tri, tiếp công dân, đôn đốc giải quyết đơn thư khiếu nại tố cáo của công dân, kết quả giải quyết kiến nghị của cử tri là một trong những hình thức để Thường trực HĐND, các đại biểu HĐND nắm bắt tình hình bộ máy chính quyền các cấp triển khai thực hiện các cơ chế, chính sách, các quy định của Trung ương và của tỉnh, cũng như việc giải quyết các vấn đề liên quan đến đời sống dân sinh bức xúc. Thường trực HĐND tỉnh đã tổ chức để các vị đại biểu HĐND tỉnh tiếp xúc cử tri trước các kỳ họp thường lệ; cung cấp tới cử tri và công dân các thông tin quan trọng về tình hình kinh tế - xã hội của địa phương, đồng thời tiếp thu ý kiến phản ánh tâm tư, nguyện vọng của cử tri, đơn thư kiến nghị của công dân.

Để HĐND thực hiện tốt hơn nữa việc kiểm soát quyền lực nhà nước đối với bộ máy chính quyền các cấp cần tiếp tục có những quy định cụ thể, rõ ràng hơn về cơ cấu tổ chức, nhiệm vụ quyền hạn và những điều kiện để đảm bảo HĐND hoạt động có hiệu lực, hiệu quả. Từ thực tế hoạt động của HĐND tỉnh thời gian qua, xin được kiến nghị, đề xuất một số nội dung như sau:

1. Thực tế giữa hai kỳ họp HĐND có nhiều nhiệm vụ, công việc đột xuất, phát sinh cần phải giải quyết, trong đó có nhiều nội dung liên quan đến tổ chức điều hành của bộ máy chính quyền các cấp, trong khi đó hiện nay các nhiệm vụ, quyền hạn của Thường trực HĐND mới chỉ được thể chế hóa trong các nhiệm vụ chủ yếu để phục vụ cho kỳ họp của HĐND, phục vụ các hoạt động giám sát của HĐND. Vì vậy việc quy định thêm nhiệm vụ, quyền hạn cho Thường trực HĐND nhằm đảm bảo tính liên tục, thống nhất của HĐND trong kiểm soát quyền lực nhà nước đối với bộ máy chính quyền các cấp.

2. Việc kiểm sát quyền lực của bộ máy chính quyền các cấp thể hiện qua việc HĐND, Thường trực HĐND cấp trên giám sát HĐND, Thường trực HĐND cấp dưới trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của luật; trong khi đó các quy định của Luật chưa thể hiện rõ nội dung này. Vì vậy, đề nghị bổ sung trong Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND nội dung quy định về việc HĐND, Thường trực HĐND cấp trên giám sát HĐND, Thường trực HĐND cấp dưới trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của luật; bổ sung quy định cụ thể hơn về việc HĐND, Thường trực HĐND giám sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan. Đồng thời quy định về cơ chế xử lý các văn bản có dấu hiệu trái pháp luật của các chủ thể thông qua hoạt động giám sát.

3. Vai trò kiểm soát quyền lực nhà nước của HĐND đối với bộ máy chính quyền các cấp còn phải được thể hiện ở kết quả thực hiện của các cơ quan đối với những kết luận của HĐND sau kiểm tra, giám sát. Nội dung này cũng đã được đề cập đến trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND và một số văn bản quy định khác; tuy nhiên hiệu quả thực hiện chưa cao. Vì vậy, để khẳng định rõ hơn vai trò và tăng cường hiệu quả kiểm soát quyền lực nhà nước của HĐND đối với bộ máy chính quyền các cấp; đề nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nghiên cứu bổ sung các quy định, chế tài đối với các cá nhân, tổ chức cố tình không thực hiện, thực hiện không đầy đủ hoặc kéo dài thời gian thực hiện các yêu cầu, kiến nghị của các Đoàn giám sát của HĐND trong Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND và quy định liên quan đến hoạt động của HĐND.

4. Đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đạo sớm hoàn thành hướng dẫn về Quy chế mẫu hoạt động của HĐND các tỉnh, thành phố, tiếp tục cụ thể hóa các hoạt động của HĐND trong thực tiễn.